Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Przygotowanie do Eucharystii w praktyce wybranych Cerkwi Prawosławnych
Stefan Dmitruk , 04 lutego 2017
Wykład wygłoszony w 2006 r. w Moskwie podczas Międzynarodowego Okrągłego Stołu ekspertów z lokalnych Cerkwi Prawosławnych poświęconemu Eucharystii.
Podczas analizy zagadnienia przygotowania do Eucharystii i wymagań wobec osób, które chcą w niej uczestniczyć w praktyce lokalnych Cerkwiach Prawosławnych zauważyłem, że nie jest ona jednakowa. Wewnątrz każdej Cerkwi funkcjonuje wiele różnych podejść do tego problemu.
Częstotliwość Eucharystii wiernych w Greckiej Cerkwi Prawosławnej jest różna. Wiele osób świeckich w Grecji raz do czterech razy w ciągu roku przystępuje do Komunii. W takich przypadkach kapłan rekomenduje, by osoba pościła przez cały tydzień, jeżeli jest chory zaleca post trzydniowy, zaś jeśli jest ciężko chory - dzień. Podobne zalecenia można odnaleźć w wielu popularnych broszurach kolportowanych w cerkwiach greckich. Osobom zdrowym zaleca się post bez oleju, jedzenie powinno się składać z warzyw i produktów morskich, nie zaleca się spożywania ryb. Jednocześnie sugeruje się powstrzymanie od współżycia między małżonkami dwa dni przed Eucharystią i dzień po Niej.
Osoby często przystępujące do Eucharystii nie potrzebują przestrzegać innych postów oprócz postów powszechnych, które ustanowiła Cerkiew. Do tego namawia wiernych większość greckich, znanych, duchownych. Na przykład archimandryta Daniel (Aerakis) w książce „Kiedy i jak przystępować do Eucharystii” wydanej w Atenach w 2000 r. stwierdza: „Powtórzę prawdę znajdującą potwierdzenie w Ewangelii i Tradycji Świętej: post to jedna kwestia, a Eucharystia to druga. Pościmy nie dlatego, że przystąpimy do Eucharystii, a przystępujemy do Eucharystii nie dlatego, że pościmy”. Inny grecki teolog Dimitrios Panagopulos pisze: „Jedzenie cielesne nie jest związane z jedzeniem duchowym ponieważ pierwsze karmi ciało, a drugie duszę. Po Eucharystii jemy mięso i nie zwracamy uwagi na to co jemy pomimo tego, że niedawno dzięki Komunii przyjęliśmy samego Zbawiciela. Chrystus nie przekazałby Sakramentu Eucharystii swoim uczniom zalecając post przed Wieczerzą i po niej”.
Praktyka Greckiej Cerkwi Prawosławnej związanej ze Spowiedzią różni się od przyjętej w Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Zasadą jest to, że w greckich świątyniach jest określony dzień w tygodniu w którym można się spowiadać (podkreślenie - ks. M. Bałaszow). Podczas sprawowanej Liturgii nie ma spowiedzi osób świeckich, względnie spotyka się ją bardzo rzadko. Sakramenty Eucharystii i Spowiedzi nie są ze sobą ściśle związane. Wszyscy pielgrzymi, przyjeżdżający do greckiego monasteru, podczas niedzielnej Liturgii przystępują do Eucharystii, a po obiedzie udają się ze swoim ojcem duchownym do celi i tam się spowiadają. Spowiedź i Eucharystia mogą być odseparowane od siebie bardzo długo – na kilka dni, tygodni lub miesięcy. Te ostatnie zjawisko uważa się za normalną praktykę – głównie w monasterach, w których często pielgrzym dzieli się myślami ze swoim ojcem/matką duchową, a ci udzielają danej osobie błogosławieństwo na przystępowanie do Eucharystii.
Według greckich autorów taka praktyka Spowiedzi - niestety – często prowadzi do tego, że w dni świąteczne, ale nie tylko, wiele osób przystępuje do Eucharystii zupełnie bez Spowiedzi (zdarzają się przypadki osób, które ani razu w życiu nie przystąpiły do Spowiedzi), albo bardzo dawno się spowiadały. W takich przypadkach niektórzy kapłani w trakcie udzielania Eucharystii zadają pytanie dotyczące udzielonego błogosławieństwa na Komunikowanie się co prowadzi do wielu nieporozumień. W swojej książce archimandryta Daniel (Aerakis) pisze: „Jeżeli wierny ma błogosławieństwo od duchownego na częstą (w każdą niedzielę) Eucharystię niech oceni swoje sumienie. Jeżeli nie obciąża go ciężki grzech wówczas może przygotowywać się do Komunii ponieważ nie jest obowiązkowa Spowiedź przed każdą Eucharystią (podkreślenie – ks. M. Bałaszow)”.
Obowiązkowa reguła modlitewna przed Eucharystią rekomendowana przez Grecką Cerkiew Prawosławną osobom świeckim składa się z kanonu i modlitw przed Komunią. Kanon pokajanny, kanon do Bogurodzicy i kanon do Anioła Stróża wchodzą w skład kanonu modlitewnego osób stanu mniszego, a co za tym idzie nie zaleca się wyżej wymienionych modlitw osobom świeckim.
Praktyka Serbskiej Cerkwi Prawosławnej dotycząca przygotowania wiernego do Eucharystii jest bardzo różna. W parafiach, na które życie wpływa grecka tradycja, osoby świeckie mające swojego przewodnika duchowego Komunikują się często i nie spowiadają się przed każdą Eucharystią. Podczas postów w każdą niedzielę przystępują do Kielicha. W takich przypadkach kanon modlitewny ogranicza się do modlitw przed Eucharystią. Duchowni kierujący się tradycją rosyjską zalecają Spowiedź przed każdą Eucharystią i dwu-, trzykrotnie w ciągu długich postów. Podczas postu nie zabraniają częstej Komunii, ale też nie zbyt często ją zalecają. Jednocześnie rekomendują by przeczytać wszystkie kanony przed Eucharystią.
Bułgarska Cerkiew Prawosławna przechodzi proces zmian związanych z praktycznym przygotowaniem wiernego do Eucharystii – tak wynika z analizy publikacji drukowanych w prasie cerkiewnej. Większość osób świeckich w Bułgarii bardzo rzadko przystępuje do Eucharystii. Częstym widokiem w bułgarskich świątyniach jest duchowny, który pokazuje Kielich mówiąc: „Podejdźcie z bojaźnią Bożą i wiarą” i od razu odwraca się w kierunku ołtarza stawiając na nim Czaszę. Jeżeli ma miejsce Komunia to odbywa się po zakończeniu Liturgii, po homilii i rozdaniu antidoru. Większość wiernych uczestniczy w Eucharystii w okresie postów, w pozostałym okresie duchowni rekomendują Komunikowanie się po zachowaniu trzydniowego postu. W ostatnich latach w Bułgarskiej Cerkwi Prawosławnej trwa odrodzenie liturgiczne. Publicyści na łamach prasy cerkiewnej zachęcają wiernych do jak najczęstszej Eucharystii. W Bułgarii można zaobserwować wzrost liczby osób przystępujących do Komunii, a co za tym idzie wielu kapłanów wychodzi temu zjawisku naprzeciw i zmniejsza wymagania przygotowujące świeckie osoby do Eucharystii.
Odnośnie praktyki Amerykańskiej Cerkwi Prawosławnej (dalej: ACP) to myślę, że wiele osób zna wykład ks. Aleksandra Schmemanna (1921 – 1983) pt. „Spowiedź i Eucharystia” wygłoszonym w 1972 r. przed Świętym Synodem Biskupów ACP. Został on zatwierdzony przez hierarchów ACP i stał się oficjalną wykładnią dla duchowieństwa oraz osób świeckich. Od wydania tego dokumentu postawa wobec częstej Eucharystii zmieniła się i stanowisko, które wyrażono w tym wykładzie, obecnie nie jest normą praktyczną ACP. Ks. Aleksander pisał wówczas: „Eucharystia częstsza niż raz w miesiącu jest możliwa po udzieleniu błogosławieństwa przez duchownego. Może ono zostać udzielone osobom dobrze znanym i po sprawdzeniu przez kapłana ich gorliwości oraz właściwej postawy w stosunku do Cerkwi oraz życia duchowego. W tym przypadku kwestię Spowiedzi – jej rytmu i korelacji z Eucharystią – pozostawia się do decyzji duchownego. Podkreślić należy to, że Spowiedź powinna być regularna i odbyć się co najmniej raz w miesiącu”. Na oficjalnej stronie internetowej ACP jest rubryka „Pytania i odpowiedzi”, którą można uznać, w niektórych przypadkach, za oficjalne stanowisko Cerkwi w Ameryce. Można tam znaleźć takie stwierdzenie: „Osoba prawosławna, która przygotowuje siebie przez modlitwę, post, pokajanie, myślenie o swoim postępowaniu może uczestniczyć w Eucharystii zawsze, gdy jest celebrowana Liturgia. Oczywiście należy to omówić ze swoim ojcem duchowym i z nim należy ustalić jak często powinna mieć miejsce Spowiedź i przygotowanie do Eucharystii oraz korelacja obu sakramentów”. Odnośnie postu twierdzi się, że osoba Komunikująca się raz lub dwa razy w roku, powinna pościć przez tydzień lub trzy dni. Osoby przystępujące do Czaszy często – przykładowo w każdą niedzielę – powinny przestrzegać postów ustanowionych przez Cerkiew.
Odnośnie innych zagadnień, które były przewidziane w programie Okrągłego Stołu należy zwrócić uwagę na problem kobiet podczas miesiączki. Zgodnie z grecką praktyką nie dopuszcza się kobiet do Eucharystii, ale mogą one uczestniczyć w nabożeństwach i adorować ikonę oraz Krzyż bez jakichkolwiek ograniczeń. Bardzo znany – szczególnie na rosyjskich portalach internetowych – jest tekst patriarchy serbskiego Pawła (Stojčevicia; 1914 - 2009) dotyczący uczestnictwa kobiet w życiu cerkiewnym podczas menstruacji. Jego Świątobliwość na podstawie prawa kanonicznego stwierdził, że kobiety w trakcie miesiączki, nie mogą uczestniczyć w Eucharystii. Patriarcha nie widział żadnych ograniczeń związanych z nieczystością kobiet dotyczących ich pobytu w cerkwi, uczestnictwa w modlitwie, przyjęcia antidoru, wody święconej i adorowania świętości (np. ikon czy relikwii – przyp. S. D.). Takie zakazy, według patriarchy Pawła, są prywatnym zdaniem osób je wyrażających i nie mają potwierdzenia w prawie cerkiewnym.
Podczas analizy zagadnienia przygotowania do Eucharystii i wymagań wobec osób, które chcą w niej uczestniczyć w praktyce lokalnych Cerkwiach Prawosławnych zauważyłem, że nie jest ona jednakowa. Wewnątrz każdej Cerkwi funkcjonuje wiele różnych podejść do tego problemu.
Częstotliwość Eucharystii wiernych w Greckiej Cerkwi Prawosławnej jest różna. Wiele osób świeckich w Grecji raz do czterech razy w ciągu roku przystępuje do Komunii. W takich przypadkach kapłan rekomenduje, by osoba pościła przez cały tydzień, jeżeli jest chory zaleca post trzydniowy, zaś jeśli jest ciężko chory - dzień. Podobne zalecenia można odnaleźć w wielu popularnych broszurach kolportowanych w cerkwiach greckich. Osobom zdrowym zaleca się post bez oleju, jedzenie powinno się składać z warzyw i produktów morskich, nie zaleca się spożywania ryb. Jednocześnie sugeruje się powstrzymanie od współżycia między małżonkami dwa dni przed Eucharystią i dzień po Niej.
Osoby często przystępujące do Eucharystii nie potrzebują przestrzegać innych postów oprócz postów powszechnych, które ustanowiła Cerkiew. Do tego namawia wiernych większość greckich, znanych, duchownych. Na przykład archimandryta Daniel (Aerakis) w książce „Kiedy i jak przystępować do Eucharystii” wydanej w Atenach w 2000 r. stwierdza: „Powtórzę prawdę znajdującą potwierdzenie w Ewangelii i Tradycji Świętej: post to jedna kwestia, a Eucharystia to druga. Pościmy nie dlatego, że przystąpimy do Eucharystii, a przystępujemy do Eucharystii nie dlatego, że pościmy”. Inny grecki teolog Dimitrios Panagopulos pisze: „Jedzenie cielesne nie jest związane z jedzeniem duchowym ponieważ pierwsze karmi ciało, a drugie duszę. Po Eucharystii jemy mięso i nie zwracamy uwagi na to co jemy pomimo tego, że niedawno dzięki Komunii przyjęliśmy samego Zbawiciela. Chrystus nie przekazałby Sakramentu Eucharystii swoim uczniom zalecając post przed Wieczerzą i po niej”.
Praktyka Greckiej Cerkwi Prawosławnej związanej ze Spowiedzią różni się od przyjętej w Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Zasadą jest to, że w greckich świątyniach jest określony dzień w tygodniu w którym można się spowiadać (podkreślenie - ks. M. Bałaszow). Podczas sprawowanej Liturgii nie ma spowiedzi osób świeckich, względnie spotyka się ją bardzo rzadko. Sakramenty Eucharystii i Spowiedzi nie są ze sobą ściśle związane. Wszyscy pielgrzymi, przyjeżdżający do greckiego monasteru, podczas niedzielnej Liturgii przystępują do Eucharystii, a po obiedzie udają się ze swoim ojcem duchownym do celi i tam się spowiadają. Spowiedź i Eucharystia mogą być odseparowane od siebie bardzo długo – na kilka dni, tygodni lub miesięcy. Te ostatnie zjawisko uważa się za normalną praktykę – głównie w monasterach, w których często pielgrzym dzieli się myślami ze swoim ojcem/matką duchową, a ci udzielają danej osobie błogosławieństwo na przystępowanie do Eucharystii.
Według greckich autorów taka praktyka Spowiedzi - niestety – często prowadzi do tego, że w dni świąteczne, ale nie tylko, wiele osób przystępuje do Eucharystii zupełnie bez Spowiedzi (zdarzają się przypadki osób, które ani razu w życiu nie przystąpiły do Spowiedzi), albo bardzo dawno się spowiadały. W takich przypadkach niektórzy kapłani w trakcie udzielania Eucharystii zadają pytanie dotyczące udzielonego błogosławieństwa na Komunikowanie się co prowadzi do wielu nieporozumień. W swojej książce archimandryta Daniel (Aerakis) pisze: „Jeżeli wierny ma błogosławieństwo od duchownego na częstą (w każdą niedzielę) Eucharystię niech oceni swoje sumienie. Jeżeli nie obciąża go ciężki grzech wówczas może przygotowywać się do Komunii ponieważ nie jest obowiązkowa Spowiedź przed każdą Eucharystią (podkreślenie – ks. M. Bałaszow)”.
Obowiązkowa reguła modlitewna przed Eucharystią rekomendowana przez Grecką Cerkiew Prawosławną osobom świeckim składa się z kanonu i modlitw przed Komunią. Kanon pokajanny, kanon do Bogurodzicy i kanon do Anioła Stróża wchodzą w skład kanonu modlitewnego osób stanu mniszego, a co za tym idzie nie zaleca się wyżej wymienionych modlitw osobom świeckim.
Praktyka Serbskiej Cerkwi Prawosławnej dotycząca przygotowania wiernego do Eucharystii jest bardzo różna. W parafiach, na które życie wpływa grecka tradycja, osoby świeckie mające swojego przewodnika duchowego Komunikują się często i nie spowiadają się przed każdą Eucharystią. Podczas postów w każdą niedzielę przystępują do Kielicha. W takich przypadkach kanon modlitewny ogranicza się do modlitw przed Eucharystią. Duchowni kierujący się tradycją rosyjską zalecają Spowiedź przed każdą Eucharystią i dwu-, trzykrotnie w ciągu długich postów. Podczas postu nie zabraniają częstej Komunii, ale też nie zbyt często ją zalecają. Jednocześnie rekomendują by przeczytać wszystkie kanony przed Eucharystią.
Bułgarska Cerkiew Prawosławna przechodzi proces zmian związanych z praktycznym przygotowaniem wiernego do Eucharystii – tak wynika z analizy publikacji drukowanych w prasie cerkiewnej. Większość osób świeckich w Bułgarii bardzo rzadko przystępuje do Eucharystii. Częstym widokiem w bułgarskich świątyniach jest duchowny, który pokazuje Kielich mówiąc: „Podejdźcie z bojaźnią Bożą i wiarą” i od razu odwraca się w kierunku ołtarza stawiając na nim Czaszę. Jeżeli ma miejsce Komunia to odbywa się po zakończeniu Liturgii, po homilii i rozdaniu antidoru. Większość wiernych uczestniczy w Eucharystii w okresie postów, w pozostałym okresie duchowni rekomendują Komunikowanie się po zachowaniu trzydniowego postu. W ostatnich latach w Bułgarskiej Cerkwi Prawosławnej trwa odrodzenie liturgiczne. Publicyści na łamach prasy cerkiewnej zachęcają wiernych do jak najczęstszej Eucharystii. W Bułgarii można zaobserwować wzrost liczby osób przystępujących do Komunii, a co za tym idzie wielu kapłanów wychodzi temu zjawisku naprzeciw i zmniejsza wymagania przygotowujące świeckie osoby do Eucharystii.
Odnośnie praktyki Amerykańskiej Cerkwi Prawosławnej (dalej: ACP) to myślę, że wiele osób zna wykład ks. Aleksandra Schmemanna (1921 – 1983) pt. „Spowiedź i Eucharystia” wygłoszonym w 1972 r. przed Świętym Synodem Biskupów ACP. Został on zatwierdzony przez hierarchów ACP i stał się oficjalną wykładnią dla duchowieństwa oraz osób świeckich. Od wydania tego dokumentu postawa wobec częstej Eucharystii zmieniła się i stanowisko, które wyrażono w tym wykładzie, obecnie nie jest normą praktyczną ACP. Ks. Aleksander pisał wówczas: „Eucharystia częstsza niż raz w miesiącu jest możliwa po udzieleniu błogosławieństwa przez duchownego. Może ono zostać udzielone osobom dobrze znanym i po sprawdzeniu przez kapłana ich gorliwości oraz właściwej postawy w stosunku do Cerkwi oraz życia duchowego. W tym przypadku kwestię Spowiedzi – jej rytmu i korelacji z Eucharystią – pozostawia się do decyzji duchownego. Podkreślić należy to, że Spowiedź powinna być regularna i odbyć się co najmniej raz w miesiącu”. Na oficjalnej stronie internetowej ACP jest rubryka „Pytania i odpowiedzi”, którą można uznać, w niektórych przypadkach, za oficjalne stanowisko Cerkwi w Ameryce. Można tam znaleźć takie stwierdzenie: „Osoba prawosławna, która przygotowuje siebie przez modlitwę, post, pokajanie, myślenie o swoim postępowaniu może uczestniczyć w Eucharystii zawsze, gdy jest celebrowana Liturgia. Oczywiście należy to omówić ze swoim ojcem duchowym i z nim należy ustalić jak często powinna mieć miejsce Spowiedź i przygotowanie do Eucharystii oraz korelacja obu sakramentów”. Odnośnie postu twierdzi się, że osoba Komunikująca się raz lub dwa razy w roku, powinna pościć przez tydzień lub trzy dni. Osoby przystępujące do Czaszy często – przykładowo w każdą niedzielę – powinny przestrzegać postów ustanowionych przez Cerkiew.
Odnośnie innych zagadnień, które były przewidziane w programie Okrągłego Stołu należy zwrócić uwagę na problem kobiet podczas miesiączki. Zgodnie z grecką praktyką nie dopuszcza się kobiet do Eucharystii, ale mogą one uczestniczyć w nabożeństwach i adorować ikonę oraz Krzyż bez jakichkolwiek ograniczeń. Bardzo znany – szczególnie na rosyjskich portalach internetowych – jest tekst patriarchy serbskiego Pawła (Stojčevicia; 1914 - 2009) dotyczący uczestnictwa kobiet w życiu cerkiewnym podczas menstruacji. Jego Świątobliwość na podstawie prawa kanonicznego stwierdził, że kobiety w trakcie miesiączki, nie mogą uczestniczyć w Eucharystii. Patriarcha nie widział żadnych ograniczeń związanych z nieczystością kobiet dotyczących ich pobytu w cerkwi, uczestnictwa w modlitwie, przyjęcia antidoru, wody święconej i adorowania świętości (np. ikon czy relikwii – przyp. S. D.). Takie zakazy, według patriarchy Pawła, są prywatnym zdaniem osób je wyrażających i nie mają potwierdzenia w prawie cerkiewnym.
Dziękuję za uwagę.
_________________________
ks. prof. Mikołaj Bałaszow (ur. 1956 r.) - proboszcz parafii pw. Odnowienia Świątyni Zmartwychwstania Pańskiego w Moskwie (Rosyjska Cerkiew Prawosławna; dalej: RCP); zastępca przewodniczącego Wydziału Zewnętrznych Stosunków RCP; absolwent: Wydziału Chemii Uniwersytetu Moskiewskiego (1977 r.), Moskiewskiego Seminarium Duchownego (1991 r.), Petersburskiej Akademii Duchownej (1997 r.; doktorat), profesor nauk teologicznych (2014 r.). Święcenia diakońskie i kapłańskie otrzymał w 1989 r. Niósł posługę kapłańską w diecezji: wołogodskiej (1989 – 1994), nowogródzkiej (1994 – 1998) i moskiewskiej (od 1998 r.). W latach 2003 – 2007 był sekretarzem Komisji ds. dialogu RCP z Rosyjską Cerkwią Prawosławną Poza Granicami. Jest specjalistą z zakresu historii RCP, liturgiki oraz etyki.
Źródło
Na zdj.: ks. prof. Mikołaj Błaszow
z języka rosyjskiego tłumaczył: Stefan Dmitruk