Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Dlaczego Patriarchat Antiocheński jest także w Turcji?
Samuel Noble (tłum. Dominika Kovačević), 13 lutego 2023
Wielu się dziwi, że słynne miasto Antiochia znajduje się nie w Syrii, lecz Turcji. Tekst autorstwa jednego z największych współczesnych badaczy arabskiego prawosławia przybliża podział terytorialny Cerkwi prawosławnej na terenie obecnej Turcji przez pryzmat jej burzliwej historii – nie cały kraj należy do Patriarchatu Konstantynopola; jego południowo-wschodnia część od zawsze, po dziś dzień, jest częścią Patriarchatu Antiocheńskiego. I to właśnie antiocheńskie parafie ucierpiały przez trzęsienie ziemi w lutym 2023 – prawie wszystkie zostały zniszczone lub doznały poważnego uszczerbku, zależnie od świątyni.
Należy tu też dodać, iż właściwie te wspólnoty były dotychczas najbardziej żywymi nie tylko wśród prawosławnych, ale wszystkich chrześcijan, i do tego związanymi z lokalnymi kulturami: arabską i turecką; nabożeństwa były sprawowane po arabsku i turecku. Co prawda, mimo swego ogromnego znaczenia w historii chrześcijaństwa począwszy od czasów apostolskich, do tego regionu, który wydał wielu Ojców Cerkwi oraz wpłynął znacząco na przebieg nabożeństw, docierało niewielu pielgrzymów w porównaniu z Konstantynopolem (Stambułem). Jednak te antiocheńskie wspólnoty w Turcji cechowało normalne, aktywne życie parafialne, na czele z młodzieżą. Porwany w kwietniu 2013 roku metropolita Paweł (Jazidżi) pracował nad jeszcze większym rozwojem tych parafii, w tym nad aspektami misyjnymi. Greckie parafie pod Patriarchatem Konstantynopola są zdecydowanie mniejsze i zamknięte na prawosławnych Arabów i Turków przez ich zdecydowanie grecki charakter. Z drugiej strony – to do nich właśnie przybywają rzesze pielgrzymów ze wszystkich stron świata. Przez trzęsienie ziemi oraz ewentualne dalsze kroki państwa tureckiego, które blokuje chrześcijan na różne sposoby, a do tego promuje Patriarchat Konstantynopola jako jedynego przedstawiciela prawosławia na terenie Turcji, dalsze funkcjonowanie parafii Patriarchatu Antiocheńskiego znajduje się w poważnym zagrożeniu.
We wczesnych godzinach porannych poniedziałku, 6 lutego br., niszczycielska siła trzęsienia ziemi dotknęła Turcję i Syrię, burząc budynki i zabijając tysiące. Wśród miast najbardziej dotkniętych kataklizmem znalazła się Antakya w Turcji – to znaczy Antiochia. W czasach Chrystusa Antiochia była jednym z trzech największych miast Imperium Rzymskiego, obok Aleksandrii oraz samego Rzymu. Antiochia była wczesną siedzibą apostołów i miejscem słynącym z tego, że to tutaj po raz pierwszy naśladowców Chrystusa nazwano „chrześcijanami” [zob. Dz 11,26].
W następnych wiekach, gdy z najważniejszych wspólnot kościelnych wyewoluowała tzw. „pentarchia”, Antiochia znalazła się bezapelacyjnie wśród najważniejszych ośrodków światowego chrześcijaństwa. Jej prerogatywy zostały potwierdzone przez sobory powszechne, a w czasach cesarza Justyniana biskup Antiochii otrzymał formalnie tytuł „patriarchy” wraz z biskupami z pozostałych stolic pentarchii.
W VII wieku arabscy muzułmanie podbili Syrię, a arabski stał się dominującym językiem zarówno w mieście Antiochia, jak i samym Patriarchacie, wypierający syriacki [neo-aramejski] i grecki [arabski był już wcześniej stosowany przez część wiernych, ale nie był głównym językiem regionu i tego Kościoła, przyp. tłum.]. Taki stan rzeczy utwierdził się na tyle mocno, że nawet gdy Bizantyjczycy ponownie zdobyli miasto w 969 roku, to Antiochia i okoliczne monastery – zwłaszcza monaster św. Szymona Słupnika młodszego w pobliżu obecnego Samandağ (nazwa pochodzi z tureckiego określenia „Góra Symeona”) – pozostawały niezwykle ważnymi ośrodkami arabskiej prawosławnej kultury teologicznej oraz tłumaczeń [w ramach arabskiego, greckiego, gruzińskiego i syriackiego – w różne strony, przyp. tłum.].
Władza nad miastem i jego regionami brutalnie zmieniała się wiele razy: po Bizantyjczykach, zostało ono przejęte przez Turków Seldżuckich w 1084 roku, potem zdobyte przez krzyżowców. W 1268 miasto i okoliczne monastery zniszczyły mameluckie hordy, które praktycznie każdego albo mordowały, albo brały w niewolę. Okresowe trzęsienia ziemi także pozostawiły trwały ślad w mieście: jedno z nich, z 1092 roku, było tak katastrofalne, że wspominane jest 28 lutego w arabskich manuskryptach Antiocheńskiego Synaksarionu, który był w użytku w następnych latach, co najmniej do wczesnego okresu osmańskiego (XVI wiek).
W połowie XIV wieku siedziba Patriarchatu Antiocheńskiego została na stałe przeniesiona do Damaszku, łącząc dwie stolice: Antiochię i Damaszek. Odrodzenie Prawosławia w Syrii, włączając w to region Antiochii, nabrało tempa po 1516 roku, kiedy Osmanowie zdobyli Syrię i zakończyli panowanie Mameluków. Miasto Antiochia nigdy nie odzyskało swojego statusu naczelnej metropolii – zawsze już miało pozostać w cieniu pobliskich miast Aleksandretta (Iskenderun) i Aleppo. Stało się jednak ponownie ważnym ośrodkiem na poziomie regionalnym.
W Imperium Osmańskim Antiochia była częścią dystryktu znanego jako „Sandżak Aleksandretty”, który był z kolei częścią wilajetu Aleppo. Po I Wojnie Światowej wielkie potęgi rozbiły Imperium Osmańskie, a Francji został dany mandat nad Syrią, włączając w to Sandżak Aleksandretty. Po 1925 roku region stał się częścią nowego organizmu: Państwa Syrii, kontrolowanego przez Francję. Jednak kiedy Syria walczyła o niepodległość od Francji, to w 1937 roku Francja postanowiła oddzielić Aleksandrettę od reszty Syrii w nie do końca jednoznacznym autonomicznym układzie – region pozostawał pod jej kontrolą.
Gdy zbliżała się II Wojna Światowa, w 1937 i 1938 roku Francja i Turcja podpisały porozumienie mówiące o wspólnej odpowiedzialności za obronę Aleksandretty oraz zezwalające na wkroczenie doń wojsk tureckich. W 1938 zostało proklamowane „Państwo Hatay”, które miało być wspólnym protektoratem Francji i Turcji. W czerwcu 1939 roku w Hatay zostało przeprowadzone referendum i mieszkańcy zagłosowali za przyłączeniem się do Turcji. W odpowiedzi na to wielu chrześcijan, alawitów i nie tylko zdecydowało się przekroczyć granicę, by przeprowadzić się do Syrii.
Do dzisiaj współczesna Republika Syrii nie uznaje ważności czegokolwiek, co Francja zrobiła w latach 20. i 30. XX wieku, i uznaje Hatay (nazywając go „Liwą Iskenderun”) za legalną część własnego terytorium. Mapy produkowane w Syrii odzwierciedlają ten stan rzeczy.
Obecnie populacja prowincji Hatay – historycznego regionu Antiochii – stanowi mieszankę ludności arabsko- i tureckojęzycznej, gdzie jednak masowa edukacja pod względem językowym zbacza wśród młodego pokolenia zdecydowanie w stronę tureckiego. Prowincję zamieszkuje większość muzułmanów sunnitów, ale wciąż istnieje tu znacząca grupa arabskojęzycznych alawitów oraz nieduża, acz widoczna wspólnota chrześcijańska, w przeważającej większość należąca do prawosławnego Patriarchatu Antiochii. Są tu też pojedynczy wierni innych wspólnot chrześcijańskich: rzymskich katolików, melkitów (arabskich grekokatolików), protestantów, Ormian. Co więcej, wraz z początkiem wojny domowej w Syrii [w 2011], duża grupa Syryjczyków znalazła schronienie w prowincji Hatay.
Parafie prawosławnego Patriarchatu Antiocheńskiego (choć ich przyszłość jest teraz w poważnym niebezpieczeństwie, jak się donosi) znajdują się w miejscowościach: Antakya (Antiochii), Iskenderun [gdzie są 3 cerkwie, przyp. tłum.], Arsus, Altınözü [podzielonym na dwie duże wiejskie parafie, przyp. tłum.] i Samandağ. Do tego pojedyncza prawosławna parafia antiocheńska działa w mieście Mersin, zlokalizowanym w starożytnej Cylicji, która już od czasów starożytnych znajdowała się na kanonicznym terytorium Patriarchatu Antiocheńskiego. W przeciwieństwie do Hatayu, Mersin znajdował się w granicach Turcji w czasie, gdy została ustanowiona Republika Turecka po I Wojnie Światowej. W 1923 roku, w czasie wymiany populacji/wygnania prawosławnych greckich chrześcijan z Turcji do Grecji oraz muzułmanów z Grecji do Turcji, wynikła dyskusja na temat prawosławnych z miasta Mersin. Mówili oni i po arabsku i po grecku, i nie było wiadomym, czy ich także powinna dotyczyć ta wymiana ludności. Po wielu negocjacjach (co w pewnym momencie nawet włączyło opieranie się na Encyklopedii Britannica) postanowiono, że jako Arabowie pod Patriarchatem Antiocheńskim nie są tzw. „Rum” w znaczeniu przewidzianym w traktacie między Grecją a Turcją. Jednak greckojęzyczni prawosławni z pobliskich Tarsu i Adany – którzy także znajdowali się pod Patriarchatem Antiocheńskim – zostali przesiedleni do Grecji.
Obecnie parafie antiocheńskie w Turcji znajdują się w jurysdykcji trzech różnych diecezji: miasto Antiochia jako symboliczna siedziba patriarchy Antiochii bezpośrednio pod nim, tj. metropolitą Damaszku; część parafii pod metropolią Latakii, a część pod metropolią Aleppo [poprawka tłum. gdzie pominięto Latakię i casus miasta Antiochii]. W nowożytności swoje siedziby biskupie mieli metropolici z Patriarchatu Antiocheńskiego w Adanie (do około 1899 roku) i w Tarsie (do I Wojny Światowej).
Statystyki dotyczące prawosławnych chrześcijan w prowincji Hatay są trudne do określenia nie tylko przez wrażliwość dotyczącą niewielkiej mniejszości etniczno-religijnej, ale także dlatego, że turecki rząd nie nadał tej grupie konsekwentnej etykiety etnicznej. Niektórzy są zarejestrowani jako „Rum”, niektórzy jako Turcy – sami zainteresowani określają się jako „Greccy/Rum” [gdzie najważniejszym czynnikiem tożsamości jest przynależność cerkiewna i ryt bizantyjski, przyp. tłum.], Turcy lub Arabowie.
Prawdopodobna liczba prawosławnych chrześcijan w prowincji Hatay [czyli dotkniętej trzęsieniem ziemi, z pominięciem Mersin, przyp. tłum.] to 7000 [sami duchowni i wierni mówią raczej o co najmniej dwukrotnej liczbie, włączając w to Mersin, przyp. tłum.]. Jednak aż 13 000 osób jest w diasporze, zarówno w Stambule (gdzie stanowią istotny procent prawosławnych chrześcijan rytu bizantyjskiego, tzw. „Rum”) i w Europie, zwłaszcza w Niemczech [gdzie działa 27 parafii prawosławnego Patriarchatu Antiocheńskiego, przyp. tłum].
Samuel Noble
Tekst oryginalny: https://orthodoxhistory.org/2023/02/10/why-is-antioch-in-turkey/
Zdjęcia: Dominika Kovačević (wykonane styczniu 2023 – na miesiąc przed trzęsieniem ziemi), zdjęcia cerkwi apostołów Piotra i Pawła w Antiochii pochodzą ze strony Patriarchatu Antiocheńskiego na Facebooku
Należy tu też dodać, iż właściwie te wspólnoty były dotychczas najbardziej żywymi nie tylko wśród prawosławnych, ale wszystkich chrześcijan, i do tego związanymi z lokalnymi kulturami: arabską i turecką; nabożeństwa były sprawowane po arabsku i turecku. Co prawda, mimo swego ogromnego znaczenia w historii chrześcijaństwa począwszy od czasów apostolskich, do tego regionu, który wydał wielu Ojców Cerkwi oraz wpłynął znacząco na przebieg nabożeństw, docierało niewielu pielgrzymów w porównaniu z Konstantynopolem (Stambułem). Jednak te antiocheńskie wspólnoty w Turcji cechowało normalne, aktywne życie parafialne, na czele z młodzieżą. Porwany w kwietniu 2013 roku metropolita Paweł (Jazidżi) pracował nad jeszcze większym rozwojem tych parafii, w tym nad aspektami misyjnymi. Greckie parafie pod Patriarchatem Konstantynopola są zdecydowanie mniejsze i zamknięte na prawosławnych Arabów i Turków przez ich zdecydowanie grecki charakter. Z drugiej strony – to do nich właśnie przybywają rzesze pielgrzymów ze wszystkich stron świata. Przez trzęsienie ziemi oraz ewentualne dalsze kroki państwa tureckiego, które blokuje chrześcijan na różne sposoby, a do tego promuje Patriarchat Konstantynopola jako jedynego przedstawiciela prawosławia na terenie Turcji, dalsze funkcjonowanie parafii Patriarchatu Antiocheńskiego znajduje się w poważnym zagrożeniu.
We wczesnych godzinach porannych poniedziałku, 6 lutego br., niszczycielska siła trzęsienia ziemi dotknęła Turcję i Syrię, burząc budynki i zabijając tysiące. Wśród miast najbardziej dotkniętych kataklizmem znalazła się Antakya w Turcji – to znaczy Antiochia. W czasach Chrystusa Antiochia była jednym z trzech największych miast Imperium Rzymskiego, obok Aleksandrii oraz samego Rzymu. Antiochia była wczesną siedzibą apostołów i miejscem słynącym z tego, że to tutaj po raz pierwszy naśladowców Chrystusa nazwano „chrześcijanami” [zob. Dz 11,26].
W następnych wiekach, gdy z najważniejszych wspólnot kościelnych wyewoluowała tzw. „pentarchia”, Antiochia znalazła się bezapelacyjnie wśród najważniejszych ośrodków światowego chrześcijaństwa. Jej prerogatywy zostały potwierdzone przez sobory powszechne, a w czasach cesarza Justyniana biskup Antiochii otrzymał formalnie tytuł „patriarchy” wraz z biskupami z pozostałych stolic pentarchii.
W VII wieku arabscy muzułmanie podbili Syrię, a arabski stał się dominującym językiem zarówno w mieście Antiochia, jak i samym Patriarchacie, wypierający syriacki [neo-aramejski] i grecki [arabski był już wcześniej stosowany przez część wiernych, ale nie był głównym językiem regionu i tego Kościoła, przyp. tłum.]. Taki stan rzeczy utwierdził się na tyle mocno, że nawet gdy Bizantyjczycy ponownie zdobyli miasto w 969 roku, to Antiochia i okoliczne monastery – zwłaszcza monaster św. Szymona Słupnika młodszego w pobliżu obecnego Samandağ (nazwa pochodzi z tureckiego określenia „Góra Symeona”) – pozostawały niezwykle ważnymi ośrodkami arabskiej prawosławnej kultury teologicznej oraz tłumaczeń [w ramach arabskiego, greckiego, gruzińskiego i syriackiego – w różne strony, przyp. tłum.].
Władza nad miastem i jego regionami brutalnie zmieniała się wiele razy: po Bizantyjczykach, zostało ono przejęte przez Turków Seldżuckich w 1084 roku, potem zdobyte przez krzyżowców. W 1268 miasto i okoliczne monastery zniszczyły mameluckie hordy, które praktycznie każdego albo mordowały, albo brały w niewolę. Okresowe trzęsienia ziemi także pozostawiły trwały ślad w mieście: jedno z nich, z 1092 roku, było tak katastrofalne, że wspominane jest 28 lutego w arabskich manuskryptach Antiocheńskiego Synaksarionu, który był w użytku w następnych latach, co najmniej do wczesnego okresu osmańskiego (XVI wiek).
W połowie XIV wieku siedziba Patriarchatu Antiocheńskiego została na stałe przeniesiona do Damaszku, łącząc dwie stolice: Antiochię i Damaszek. Odrodzenie Prawosławia w Syrii, włączając w to region Antiochii, nabrało tempa po 1516 roku, kiedy Osmanowie zdobyli Syrię i zakończyli panowanie Mameluków. Miasto Antiochia nigdy nie odzyskało swojego statusu naczelnej metropolii – zawsze już miało pozostać w cieniu pobliskich miast Aleksandretta (Iskenderun) i Aleppo. Stało się jednak ponownie ważnym ośrodkiem na poziomie regionalnym.
W Imperium Osmańskim Antiochia była częścią dystryktu znanego jako „Sandżak Aleksandretty”, który był z kolei częścią wilajetu Aleppo. Po I Wojnie Światowej wielkie potęgi rozbiły Imperium Osmańskie, a Francji został dany mandat nad Syrią, włączając w to Sandżak Aleksandretty. Po 1925 roku region stał się częścią nowego organizmu: Państwa Syrii, kontrolowanego przez Francję. Jednak kiedy Syria walczyła o niepodległość od Francji, to w 1937 roku Francja postanowiła oddzielić Aleksandrettę od reszty Syrii w nie do końca jednoznacznym autonomicznym układzie – region pozostawał pod jej kontrolą.
Gdy zbliżała się II Wojna Światowa, w 1937 i 1938 roku Francja i Turcja podpisały porozumienie mówiące o wspólnej odpowiedzialności za obronę Aleksandretty oraz zezwalające na wkroczenie doń wojsk tureckich. W 1938 zostało proklamowane „Państwo Hatay”, które miało być wspólnym protektoratem Francji i Turcji. W czerwcu 1939 roku w Hatay zostało przeprowadzone referendum i mieszkańcy zagłosowali za przyłączeniem się do Turcji. W odpowiedzi na to wielu chrześcijan, alawitów i nie tylko zdecydowało się przekroczyć granicę, by przeprowadzić się do Syrii.
Do dzisiaj współczesna Republika Syrii nie uznaje ważności czegokolwiek, co Francja zrobiła w latach 20. i 30. XX wieku, i uznaje Hatay (nazywając go „Liwą Iskenderun”) za legalną część własnego terytorium. Mapy produkowane w Syrii odzwierciedlają ten stan rzeczy.
Obecnie populacja prowincji Hatay – historycznego regionu Antiochii – stanowi mieszankę ludności arabsko- i tureckojęzycznej, gdzie jednak masowa edukacja pod względem językowym zbacza wśród młodego pokolenia zdecydowanie w stronę tureckiego. Prowincję zamieszkuje większość muzułmanów sunnitów, ale wciąż istnieje tu znacząca grupa arabskojęzycznych alawitów oraz nieduża, acz widoczna wspólnota chrześcijańska, w przeważającej większość należąca do prawosławnego Patriarchatu Antiochii. Są tu też pojedynczy wierni innych wspólnot chrześcijańskich: rzymskich katolików, melkitów (arabskich grekokatolików), protestantów, Ormian. Co więcej, wraz z początkiem wojny domowej w Syrii [w 2011], duża grupa Syryjczyków znalazła schronienie w prowincji Hatay.
Parafie prawosławnego Patriarchatu Antiocheńskiego (choć ich przyszłość jest teraz w poważnym niebezpieczeństwie, jak się donosi) znajdują się w miejscowościach: Antakya (Antiochii), Iskenderun [gdzie są 3 cerkwie, przyp. tłum.], Arsus, Altınözü [podzielonym na dwie duże wiejskie parafie, przyp. tłum.] i Samandağ. Do tego pojedyncza prawosławna parafia antiocheńska działa w mieście Mersin, zlokalizowanym w starożytnej Cylicji, która już od czasów starożytnych znajdowała się na kanonicznym terytorium Patriarchatu Antiocheńskiego. W przeciwieństwie do Hatayu, Mersin znajdował się w granicach Turcji w czasie, gdy została ustanowiona Republika Turecka po I Wojnie Światowej. W 1923 roku, w czasie wymiany populacji/wygnania prawosławnych greckich chrześcijan z Turcji do Grecji oraz muzułmanów z Grecji do Turcji, wynikła dyskusja na temat prawosławnych z miasta Mersin. Mówili oni i po arabsku i po grecku, i nie było wiadomym, czy ich także powinna dotyczyć ta wymiana ludności. Po wielu negocjacjach (co w pewnym momencie nawet włączyło opieranie się na Encyklopedii Britannica) postanowiono, że jako Arabowie pod Patriarchatem Antiocheńskim nie są tzw. „Rum” w znaczeniu przewidzianym w traktacie między Grecją a Turcją. Jednak greckojęzyczni prawosławni z pobliskich Tarsu i Adany – którzy także znajdowali się pod Patriarchatem Antiocheńskim – zostali przesiedleni do Grecji.
Obecnie parafie antiocheńskie w Turcji znajdują się w jurysdykcji trzech różnych diecezji: miasto Antiochia jako symboliczna siedziba patriarchy Antiochii bezpośrednio pod nim, tj. metropolitą Damaszku; część parafii pod metropolią Latakii, a część pod metropolią Aleppo [poprawka tłum. gdzie pominięto Latakię i casus miasta Antiochii]. W nowożytności swoje siedziby biskupie mieli metropolici z Patriarchatu Antiocheńskiego w Adanie (do około 1899 roku) i w Tarsie (do I Wojny Światowej).
Statystyki dotyczące prawosławnych chrześcijan w prowincji Hatay są trudne do określenia nie tylko przez wrażliwość dotyczącą niewielkiej mniejszości etniczno-religijnej, ale także dlatego, że turecki rząd nie nadał tej grupie konsekwentnej etykiety etnicznej. Niektórzy są zarejestrowani jako „Rum”, niektórzy jako Turcy – sami zainteresowani określają się jako „Greccy/Rum” [gdzie najważniejszym czynnikiem tożsamości jest przynależność cerkiewna i ryt bizantyjski, przyp. tłum.], Turcy lub Arabowie.
Prawdopodobna liczba prawosławnych chrześcijan w prowincji Hatay [czyli dotkniętej trzęsieniem ziemi, z pominięciem Mersin, przyp. tłum.] to 7000 [sami duchowni i wierni mówią raczej o co najmniej dwukrotnej liczbie, włączając w to Mersin, przyp. tłum.]. Jednak aż 13 000 osób jest w diasporze, zarówno w Stambule (gdzie stanowią istotny procent prawosławnych chrześcijan rytu bizantyjskiego, tzw. „Rum”) i w Europie, zwłaszcza w Niemczech [gdzie działa 27 parafii prawosławnego Patriarchatu Antiocheńskiego, przyp. tłum].
Samuel Noble
Tekst oryginalny: https://orthodoxhistory.org/2023/02/10/why-is-antioch-in-turkey/
Zdjęcia: Dominika Kovačević (wykonane styczniu 2023 – na miesiąc przed trzęsieniem ziemi), zdjęcia cerkwi apostołów Piotra i Pawła w Antiochii pochodzą ze strony Patriarchatu Antiocheńskiego na Facebooku
