Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Księga Jubileuszów
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk), 16 stycznia 2023
Księga Jubileuszów to starożytny tekst żydowski z okresu Judaizmu Drugiej Świątyni. Jako tekst odegrał znaczącą rolę w religii I wieku naszej ery. Józef Flawiusz używał go w swoich "Dawnych dziejach Izraela". Jubileusze są repozytorium dla ogromnej ilości żydowskich tradycji religijnych i historycznych, zapewniając wgląd w rozumienie i praktyki narodu żydowskiego w tym okresie. Wiele koncepcji obecnych w Księdze Jubileuszów pojawia się w Nowym Testamencie, swobodnie wplecionych obok tekstów z Pisma Hebrajskich. W kilku miejscach autorzy Nowego Testamentu zdają się nawet bezpośrednio cytować Księgę Jubileuszów. Wielu wczesnych Ojców również odwołuje się do tego tekstu. Chociaż jest mniej znany niż pokrewna 1 Księga Henocha, jest to tekst, który jest nie mniej wpływowy lub ważny.
Księga Jubileuszów została napisana w połowie II wieku p.n.e., najprawdopodobniej w Palestynie. Najwcześniejsze, znane fragmenty rękopisów posiadamy w języku hebrajskim i aramejskim, a zostały znalezione wśród zwojów znad Morza Martwego. Znaczna część tekstu istnieje również w języku łacińskim, a duża część greckiego może być zrekonstruowana z patrystycznych cytatów. Cały tekst Księgi Jubileuszów jest dostępny w źródłach etiopskich w gyyz. Jej tytuł w gyyz to: "Księga podziału". Tekst jest ogólnie uważany za kanoniczny zarówno przez etiopskich Żydów, jak i chrześcijan, co przyczyniło się do zachowania go w różnych kodeksach. Porównanie tekstu w tych różnych językach pozwala na wysoki stopień pewności co do stanu tekstu w okresie Drugiej Świątyni, jak znaliby autorzy Nowego Testamentu. Istnieje wiele powiązań tematycznych i treściowych między Jubileuszami a literaturą enochiczną. Był to tak fundamentalny tekst dla społeczności w Qumran, która wyprodukowała Zwoje znad Morza Martwego, że jest to trzeci najczęściej spotykany tekst, po Księdze Rodzaju i 1 Księdze Henocha.
Jubileusze to ekspansjonistyczna opowieść o narracjach Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia. W wielu sekcjach działa to tutaj na tej samej zasadzie, co wiele aramejskich targumów, do zachowanego tekstu biblijnego włączane są inne tradycyjne elementy, nawet całe historie. W innych miejscach materiał Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia jest bardziej skondensowany, pozornie w miejscach mniej interesujących dla autora. W miejscach, gdzie zachowany jest oryginalny tekst Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia, nawet w hebrajskich fragmentach Jubileuszów, tekst hebrajski nie pasuje ani do tradycyjnego tekstu hebrajskiego, ani do tekstu hebrajskiego leżącego u podstaw greckiej tradycji Starego Testamentu. Oznacza to, że tekst, który autor Jubileuszy przerobił, był innym, niezależnym tekstem lub tradycją tekstową dotąd nieodkrytą. Ten punkt jeszcze raz wskazuje na fakt, że w okresie Drugiej Świątyni i w czasach Chrystusa nie było ustalonego tekstu Pism Hebrajskich. Pisma Hebrajskie reprezentowały raczej szerszą tradycję tekstową, która obejmowała kilka form tekstów, które później złożyły się na Biblię Hebrajską i chrześcijański Stary Testament.
Oprócz tego wczesnego świadectwa o tekście i rozumieniu Księgi Rodzaju oraz początkowej części Księgi Wyjścia w okresie Drugiej Świątyni, Jubileusze wnoszą kilka znaczących rzeczy do zrozumienia religii żydowskiej w tym okresie. Czynią to na dwa podstawowe sposoby, poprzez tradycyjny materiał włączony do tekstu i poprzez aranżację tego tekstu. Jubileusze mają na celu przedstawienie wizji otrzymanej przez Mojżesza na Górze Synaj, kiedy otrzymał Torę od Anioła Obecności. Tekst opiera się zatem na założeniu, że Mojżeszowa wiedza o pierwotnej historii zapisanej w Księdze Rodzaju dotarła do niego dzięki temu proroczemu doświadczeniu. Prowadzi to do podejmowania apokaliptycznych tematów w tekście, choć apokaliptyczność jest cechą całego tekstu Pisma Świętego. Tytuł Księgi jest nawiązaniem do jej organizacji i struktury.
Tak jak w przypadku literatury enochicznej, kalendarz miał kluczowe znaczenie dla autora Księgi Jubileuszów. Jubileusze opisują historię świata do Mojżesza w świetle struktury nadanej czasowi przez samą Torę. Dzielą pierwotną historię według cotygodniowych szabatów, cykli świątecznych, lat szabatowych i lat jubileuszowych, chociaż ściśle mówiąc, te struktury i święta nie zostały jeszcze wtedy ustanowione. Skutkuje to anachronizmami, takimi jak Święto Namiotów obchodzone przez patriarchów w Kanaanie wieki przed wędrówkami przez pustynię, które je zainspirowały. Jubileusze jednak, biorąc za punkt wyjścia strukturę stworzenia świata w 1 Księdze Mojżeszowej jako tydzień kończący się szabatem, postrzegają te struktury pomiaru jako wbudowane w sam czas. Istniały więc one od chwili stworzenia czasu, od początku tego wieku, niezależnie od tego, czy ludzkość rozpoznawała ich istnienie, czy też nie. To z kolei sugeruje coś o naturze Tory. Jeśli moralne, religijne, a nawet doczesne struktury zakodowane w Torze są osadzone w samym stworzeniu, to Tora nie jest prawodawstwem, ale objawieniem. Ta koncepcja Tory jest paralelna do argumentu św. Pawła z Listu do Rzymian [Rz 1 i 2], w którym apostoł stwierdza, że Bóg Izraela jest poznawalny na podstawie samego stworzenia, tak że poganie, którzy są uważni na to stworzenie, mogą sami stać się Torą dla siebie [Rz 2,14].
Tematycznie większość Księgi Jubileuszów koncentruje się na duchowych istotach niewidzialnego stworzenia, zarówno na szeregach aniołów, jak i na pochodzeniu demonów w ogóle, a w szczególności bezcielesnych demonicznych duchów. Aniołowie są przydzielani przez Boga, aby sprawować Jego rządy, do każdego aspektu stworzenia i jako strażnicy ludzi i narodów. Jest tutaj przedstawiona historia pochodzenia Mastemy. Jubileusze opowiadają historię Czuwających w sposób podobny do tego z literatury enochicznej, gdy aniołowie, którzy opuścili swój poprzedni stan, weszli w relacje seksualne z ludzkimi kobietami i stworzyli rasę gigantów zniszczonych przez potop w dniach Noego, a następnie przez potomków Abrahama. Posuwają się jednak dalej, opisując środki, za pomocą których jedna dziesiąta tych duchów mogła pozostać na ziemi, wyjaśniając obecność nieczystych duchów z hebrajskiego Pisma Świętego i demonów, jakie opisano w Księdze Tobiasza i Ewangeliach synoptycznych. Tematy te są zintegrowane z kalendarzową strukturą księgi jako całości poprzez podejście Jubileuszów do związku między wydarzeniami w tym świecie a wydarzeniami w świecie duchowym. Wydarzenia na tym świecie, w tym wieku, są wynikiem albo udziału ludzi w dziele Jahwe, Boga Izraela, albo w buncie złych duchowych mocy. Ponieważ osoby ludzkie łączą stworzenie niewidzialne i widzialne, będąc ukonstytuowanymi z ciała i duszy, wydarzenia z tych dwóch światów nakładają się na siebie. W Księdze Jubileuszów, strąceniu Czuwających do otchłani towarzyszy klęska Rafaima i Amorytów zadana przez wojska Izraela. Chociaż jest to prawdą jako ogólna zasada historii dla autora Jubileuszów, nigdzie nie jest to bardziej prawdziwe niż w kontekście kultu w różnych cyklach, w których niebiosa i ziemia łączą się w jedno; kult człowieka z kultem aniołów.
Wpływ Księgi Jubileuszów przejawia się w Nowym Testamencie na dwa sposoby. Istnieje wiele przypadków, w których tradycje zawarte w tekście Księgi Jubileuszów są odniesieniami autorów Nowego Testamentu. W tych przypadkach trudno byłoby jednak wykazać, że Jubileusze są źródłem Nowego Testamentu. Oba teksty mogą po prostu czerpać ze wspólnej tradycji. Ale w tych przypadkach, Księga Jubileuszów stanowi najwcześniejszą znaną formę tekstową przytaczanych tradycji. Na przykład przemówienie św. Stefana w Dziejach Apostolskich [Dz 7] wielokrotnie odwołuje się do tradycji nie zawartych w tradycyjnym tekście Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia, ale zawartych w Księdze Jubileuszów. Odwołuje się do szczątków nie tylko Jakuba, ale wszystkich patriarchów, przeniesionych z powrotem do grobu w Sychem [Dz 7,15-16; Jub 46,9]. Mówi o wieku Mojżesza w momencie, gdy zabił Egipcjanina, tak jak podano go w Księdze Jubileuszów [Dz 7,23; Jub 47,10-12]. Odnosi się również do liczby lat, które Mojżesz spędził w Midian [Dz 7,30; Jub 48,1]. Święty Stefan odwołuje się do prawa jako podanego przez aniołów, ta tradycja najwcześniej została spisana właśnie w Księdze Jubileuszów [Dz 7,53; Jub 1,27]. Wystarczy stwierdzić, że św. Stefan opowiada o wczesnej historii Izraela w sposób analogiczny do Księgi Jubileuszów.
Drugi List Piotra również wydaje się odwoływać do tradycji zawartych w Księdze Jubileuszów. Jest to dodatek do jasnych aluzji w Drugim Liście Piotra do fragmentów literatury enochicznej [np. 2 P 2,4-10]. Noe jest tutaj określany przez św. Piotra jako „kaznodzieja sprawiedliwości”, mimo że w Księdze Rodzaju 6-7 nie ma żadnego opisu przedstawiającego Noego jako głoszącego coś komukolwiek [2 P 2,5]. Księga Jubileuszów natomiast nie tylko opisuje Noego jako kaznodzieję dla jego zepsutego pokolenia, ale zapisuje również jedno z jego kazań [Jub 7,20-39]. Opis odnowienia nieba i ziemi u Piotra [2 P 3,13] jest równoległy z językiem Księgi Jubileuszów [Jub 1,29]. Ten szczególny wyraz odnowienia stworzenia nie jest wyrażony przed Jubileuszami w żadnym z obecnie posiadanych źródeł. Św. Piotr cytuje maksymę, że dla Pana „jeden dzień jest jak tysiąc lat” [2 P 3,8]. Jubileusze również podają to wyrażenie [Jub 4,30].
Istnieje jednak kilka przypadków w Nowym Testamencie, które wydają się być czymś bliższym bezpośrednim cytatom. Być może najważniejszym z nich jest cytat samego Chrystusa w Ewangelii św. Łukasza. Chrystus powiedział: „Poślę do nich proroków i apostołów, a z nich niektórych zabiją i prześladować będą” [Łk 11, 49]. W oparciu o kluczowe słownictwo wydaje się, że jest to skrócony cytat z Księgi Jubileuszów [Jub 1,12]. W kontekście Jubileuszów, Bóg przemówił tak do Mojżesza objawiając mu się w związku z faktem, że Izraelici później zbłądzą i zabiją jego proroków. Morderstwo proroków Bożych przez Izrael jest dokładnie tym kontekstem, w którym Chrystus przywołuje ten cytat w Ewangelii Łukasza [Łk 11,47-51]. Drugie odniesienie się przez Chrystusa do Jubileuszów wydaje się mieć miejsce w Ewangelii św. Jana. Chrystus obiecuje swoim uczniom i apostołom, że kiedy Duch Święty przyjdzie, sprawi, że przypomną sobie wszystkie rzeczy, które Jezus powiedział i uczynił, a które widzieli [J 14,26]. W Jubileuszach Bóg w spotkaniu z Jakubem w Betel, zgodnie z wizją Jakuba, mówi mu tymi samymi słowami, że sprawi, że przypomni on sobie wszystkie rzeczy, które widział w wizji, aby później móc je zrozumieć [Jub 32,25].
Święty Paweł, podobnie wydaje się odwoływać do Księgi Jubileuszów w kilku przypadkach. W 2 Liście do Koryntian [2 Kor 6,15], na końcu łańcucha cytatów ze Starego Testamentu o tym, że lud Boży wychodzi i jest oddzielony i święty dla Boga Izraela, apostoł dołącza cytat: „Ja będę wam Ojcem, a wy będziecie mi synami i córkami” [2 Kor 6,18]. Wiele wydań Biblii przypisuje ten tekst jako odniesienie do 2 Księgi Samuela [2 Sm 7,14], w którym Jahwe mówi Dawidowi, że będzie ojcem Salomona, a Salomon synem dla niego. W kontekście cytatu św. Pawła nie ma to większego sensu. Aluzja w 2 Księdze Samuela odnosi się do tradycji króla Izraela jako syna Bożego, antycypującego Mesjasza. Z drugiej strony, cytat św. Pawła jest skierowany do całego ludu Izraela, wyraźnie do mężczyzn i kobiet w równym stopniu. Nigdzie nie sugeruje, że jest to w odniesieniu do ich bycia królami (i królowymi?) w oparciu o ich świętość. Księga Jubileuszów jednak zawiera bezpośrednio paralelny cytat, w którym Bóg Izraela mówi Mojżeszowi coś, co dotyczy ludu Izraela, że gdy będą przestrzegać jego przykazań, będzie On dla nich Ojcem i oni będą jego dziećmi [Jub 1,24].
Św. Paweł czyni inne luźne odniesienia do szczegółów zawartych w Księdze Jubileuszów również w innych miejscach jego listów. W Liście do Tesaloniczan [2 Tes 2,3] odnosi się on do nadchodzącego antychrysta jako do „syna zatracenia”. Jest to jeden z tytułów nadanych gigantom zniszczonym przez potop [Jub 10,3]. W swoim Liście do Galatów św. Paweł używa wyrażenia „pogańscy grzesznicy” w odniesieniu do tych, którzy są poza wspólnotą chrześcijańską [Ga 2,15]. To samo określenie znajduje się w Jubileuszach w podobnym kontekście [Jub 23,23-24]. Dalszy szczegół cytowany przez św. Pawła w Liście do Galatów przysporzył znacznych kłopotów uczonym zajmującym się dosłowną interpretacją liczb biblijnych. Św. Paweł stwierdza, że Tora została dana 430 lat po zawarciu przymierza z Abrahamem [Ga 3,17]. To nie pasuje do standardowej osi czasu Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia, używanej przez uczonych. Trudno jest również pogodzić tę liczbę z datą podaną w Księdze Wyjścia [Wj 12,40], która stwierdza, że Izrael był w Egipcie przez 430 lat. Księga Jubileuszów jednak, zgodnie ze swą strukturą według cykli i lat, rejestruje okres od narodzin Izaaka do nadania Tory jako dokładnie 430 lat [Jub 15,4]. Ponieważ oś czasu Jubileuszów została skomponowana z taką precyzją, jest to prawdopodobnie cytat z tej księgi, a nie wspólna tradycja.
Apokalipsa św. Jana zawiera co najmniej dwie aluzje do Księgi Jubileuszów. Dwukrotnie w Apokalipsie pojawia się zwrot w odniesieniu do tożsamości Kościoła, że został on utworzony "królestwem - kapłanami", a nie bardziej naturalnie "królestwem kapłanów" czy "królewskim kapłaństwem" [Ap 1,6; 5,10]. To sformułowanie znajduje się jednak w Księdze Jubileuszów jako obietnica dla ludu Bożego Izraela [Jub 16,18]. Księga Jubileuszów [Jub 2,2] mówi o poszczególnych aniołach dających głos w czasie przekazywania Tory. Aniołowie ci przypisani są do poszczególnych aspektów stworzenia. Są to „aniołowie głosów i grzmotów, i błyskawic”. Wielokrotnie w Apokalipsie, gdy św. Jan stoi w niebie, w kluczowych momentach słyszy „błyskawice, głosy i grzmoty” [Ap 4,5; 11,19; 16,18].
Są to kluczowe i jasne przykłady wpływu Księgi Jubileuszów i tradycji, które zawiera, na autorów Nowego Testamentu. Można by przytoczyć wiele innych przykładów. Podobnie, niezliczone przykłady punktów przenikania mogą być podane do prawosławnego kultu i liturgii. Jako jeden z przykładów, jedna z modlitw za zmarłych zaczyna się od słów: „Boże duchów i ciała wszelkiego…” Jest to zdanie, które rozpoczyna modlitwę Noego proszącego o uwolnienie swoich dzieci i wnuków od mocy demonów w Księdze Jubileuszów [Jub 10,3]. Wystarczy powiedzieć, że Księga Jubileuszów, niezależnie od statusu kanonicznego, jest niezwykle ważnym świadectwem interpretacji i religijnego znaczenia Księgi Rodzaju i Wyjścia w I wieku naszej ery. Jest to bezcenne źródło w zrozumieniu religijnego światopoglądu i doświadczenia apostołów i pisarzy Nowego Testamentu. Teksty składające się na Pisma chrześcijańskie nie są tekstami ponadczasowymi. Zostały one stworzone przez prawdziwych ludzi w rzeczywistych czasach i miejscach, przez ludzi, w czasach i miejscach wybranych do tego celu przez Boga. Nie można ich zrozumieć poza tym wybranym przez Boga kontekstem.
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: Paweł Turczyński / cerkiew.pl /
Księga Jubileuszów została napisana w połowie II wieku p.n.e., najprawdopodobniej w Palestynie. Najwcześniejsze, znane fragmenty rękopisów posiadamy w języku hebrajskim i aramejskim, a zostały znalezione wśród zwojów znad Morza Martwego. Znaczna część tekstu istnieje również w języku łacińskim, a duża część greckiego może być zrekonstruowana z patrystycznych cytatów. Cały tekst Księgi Jubileuszów jest dostępny w źródłach etiopskich w gyyz. Jej tytuł w gyyz to: "Księga podziału". Tekst jest ogólnie uważany za kanoniczny zarówno przez etiopskich Żydów, jak i chrześcijan, co przyczyniło się do zachowania go w różnych kodeksach. Porównanie tekstu w tych różnych językach pozwala na wysoki stopień pewności co do stanu tekstu w okresie Drugiej Świątyni, jak znaliby autorzy Nowego Testamentu. Istnieje wiele powiązań tematycznych i treściowych między Jubileuszami a literaturą enochiczną. Był to tak fundamentalny tekst dla społeczności w Qumran, która wyprodukowała Zwoje znad Morza Martwego, że jest to trzeci najczęściej spotykany tekst, po Księdze Rodzaju i 1 Księdze Henocha.
Jubileusze to ekspansjonistyczna opowieść o narracjach Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia. W wielu sekcjach działa to tutaj na tej samej zasadzie, co wiele aramejskich targumów, do zachowanego tekstu biblijnego włączane są inne tradycyjne elementy, nawet całe historie. W innych miejscach materiał Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia jest bardziej skondensowany, pozornie w miejscach mniej interesujących dla autora. W miejscach, gdzie zachowany jest oryginalny tekst Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia, nawet w hebrajskich fragmentach Jubileuszów, tekst hebrajski nie pasuje ani do tradycyjnego tekstu hebrajskiego, ani do tekstu hebrajskiego leżącego u podstaw greckiej tradycji Starego Testamentu. Oznacza to, że tekst, który autor Jubileuszy przerobił, był innym, niezależnym tekstem lub tradycją tekstową dotąd nieodkrytą. Ten punkt jeszcze raz wskazuje na fakt, że w okresie Drugiej Świątyni i w czasach Chrystusa nie było ustalonego tekstu Pism Hebrajskich. Pisma Hebrajskie reprezentowały raczej szerszą tradycję tekstową, która obejmowała kilka form tekstów, które później złożyły się na Biblię Hebrajską i chrześcijański Stary Testament.
Oprócz tego wczesnego świadectwa o tekście i rozumieniu Księgi Rodzaju oraz początkowej części Księgi Wyjścia w okresie Drugiej Świątyni, Jubileusze wnoszą kilka znaczących rzeczy do zrozumienia religii żydowskiej w tym okresie. Czynią to na dwa podstawowe sposoby, poprzez tradycyjny materiał włączony do tekstu i poprzez aranżację tego tekstu. Jubileusze mają na celu przedstawienie wizji otrzymanej przez Mojżesza na Górze Synaj, kiedy otrzymał Torę od Anioła Obecności. Tekst opiera się zatem na założeniu, że Mojżeszowa wiedza o pierwotnej historii zapisanej w Księdze Rodzaju dotarła do niego dzięki temu proroczemu doświadczeniu. Prowadzi to do podejmowania apokaliptycznych tematów w tekście, choć apokaliptyczność jest cechą całego tekstu Pisma Świętego. Tytuł Księgi jest nawiązaniem do jej organizacji i struktury.
Tak jak w przypadku literatury enochicznej, kalendarz miał kluczowe znaczenie dla autora Księgi Jubileuszów. Jubileusze opisują historię świata do Mojżesza w świetle struktury nadanej czasowi przez samą Torę. Dzielą pierwotną historię według cotygodniowych szabatów, cykli świątecznych, lat szabatowych i lat jubileuszowych, chociaż ściśle mówiąc, te struktury i święta nie zostały jeszcze wtedy ustanowione. Skutkuje to anachronizmami, takimi jak Święto Namiotów obchodzone przez patriarchów w Kanaanie wieki przed wędrówkami przez pustynię, które je zainspirowały. Jubileusze jednak, biorąc za punkt wyjścia strukturę stworzenia świata w 1 Księdze Mojżeszowej jako tydzień kończący się szabatem, postrzegają te struktury pomiaru jako wbudowane w sam czas. Istniały więc one od chwili stworzenia czasu, od początku tego wieku, niezależnie od tego, czy ludzkość rozpoznawała ich istnienie, czy też nie. To z kolei sugeruje coś o naturze Tory. Jeśli moralne, religijne, a nawet doczesne struktury zakodowane w Torze są osadzone w samym stworzeniu, to Tora nie jest prawodawstwem, ale objawieniem. Ta koncepcja Tory jest paralelna do argumentu św. Pawła z Listu do Rzymian [Rz 1 i 2], w którym apostoł stwierdza, że Bóg Izraela jest poznawalny na podstawie samego stworzenia, tak że poganie, którzy są uważni na to stworzenie, mogą sami stać się Torą dla siebie [Rz 2,14].
Tematycznie większość Księgi Jubileuszów koncentruje się na duchowych istotach niewidzialnego stworzenia, zarówno na szeregach aniołów, jak i na pochodzeniu demonów w ogóle, a w szczególności bezcielesnych demonicznych duchów. Aniołowie są przydzielani przez Boga, aby sprawować Jego rządy, do każdego aspektu stworzenia i jako strażnicy ludzi i narodów. Jest tutaj przedstawiona historia pochodzenia Mastemy. Jubileusze opowiadają historię Czuwających w sposób podobny do tego z literatury enochicznej, gdy aniołowie, którzy opuścili swój poprzedni stan, weszli w relacje seksualne z ludzkimi kobietami i stworzyli rasę gigantów zniszczonych przez potop w dniach Noego, a następnie przez potomków Abrahama. Posuwają się jednak dalej, opisując środki, za pomocą których jedna dziesiąta tych duchów mogła pozostać na ziemi, wyjaśniając obecność nieczystych duchów z hebrajskiego Pisma Świętego i demonów, jakie opisano w Księdze Tobiasza i Ewangeliach synoptycznych. Tematy te są zintegrowane z kalendarzową strukturą księgi jako całości poprzez podejście Jubileuszów do związku między wydarzeniami w tym świecie a wydarzeniami w świecie duchowym. Wydarzenia na tym świecie, w tym wieku, są wynikiem albo udziału ludzi w dziele Jahwe, Boga Izraela, albo w buncie złych duchowych mocy. Ponieważ osoby ludzkie łączą stworzenie niewidzialne i widzialne, będąc ukonstytuowanymi z ciała i duszy, wydarzenia z tych dwóch światów nakładają się na siebie. W Księdze Jubileuszów, strąceniu Czuwających do otchłani towarzyszy klęska Rafaima i Amorytów zadana przez wojska Izraela. Chociaż jest to prawdą jako ogólna zasada historii dla autora Jubileuszów, nigdzie nie jest to bardziej prawdziwe niż w kontekście kultu w różnych cyklach, w których niebiosa i ziemia łączą się w jedno; kult człowieka z kultem aniołów.
Wpływ Księgi Jubileuszów przejawia się w Nowym Testamencie na dwa sposoby. Istnieje wiele przypadków, w których tradycje zawarte w tekście Księgi Jubileuszów są odniesieniami autorów Nowego Testamentu. W tych przypadkach trudno byłoby jednak wykazać, że Jubileusze są źródłem Nowego Testamentu. Oba teksty mogą po prostu czerpać ze wspólnej tradycji. Ale w tych przypadkach, Księga Jubileuszów stanowi najwcześniejszą znaną formę tekstową przytaczanych tradycji. Na przykład przemówienie św. Stefana w Dziejach Apostolskich [Dz 7] wielokrotnie odwołuje się do tradycji nie zawartych w tradycyjnym tekście Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia, ale zawartych w Księdze Jubileuszów. Odwołuje się do szczątków nie tylko Jakuba, ale wszystkich patriarchów, przeniesionych z powrotem do grobu w Sychem [Dz 7,15-16; Jub 46,9]. Mówi o wieku Mojżesza w momencie, gdy zabił Egipcjanina, tak jak podano go w Księdze Jubileuszów [Dz 7,23; Jub 47,10-12]. Odnosi się również do liczby lat, które Mojżesz spędził w Midian [Dz 7,30; Jub 48,1]. Święty Stefan odwołuje się do prawa jako podanego przez aniołów, ta tradycja najwcześniej została spisana właśnie w Księdze Jubileuszów [Dz 7,53; Jub 1,27]. Wystarczy stwierdzić, że św. Stefan opowiada o wczesnej historii Izraela w sposób analogiczny do Księgi Jubileuszów.
Drugi List Piotra również wydaje się odwoływać do tradycji zawartych w Księdze Jubileuszów. Jest to dodatek do jasnych aluzji w Drugim Liście Piotra do fragmentów literatury enochicznej [np. 2 P 2,4-10]. Noe jest tutaj określany przez św. Piotra jako „kaznodzieja sprawiedliwości”, mimo że w Księdze Rodzaju 6-7 nie ma żadnego opisu przedstawiającego Noego jako głoszącego coś komukolwiek [2 P 2,5]. Księga Jubileuszów natomiast nie tylko opisuje Noego jako kaznodzieję dla jego zepsutego pokolenia, ale zapisuje również jedno z jego kazań [Jub 7,20-39]. Opis odnowienia nieba i ziemi u Piotra [2 P 3,13] jest równoległy z językiem Księgi Jubileuszów [Jub 1,29]. Ten szczególny wyraz odnowienia stworzenia nie jest wyrażony przed Jubileuszami w żadnym z obecnie posiadanych źródeł. Św. Piotr cytuje maksymę, że dla Pana „jeden dzień jest jak tysiąc lat” [2 P 3,8]. Jubileusze również podają to wyrażenie [Jub 4,30].
Istnieje jednak kilka przypadków w Nowym Testamencie, które wydają się być czymś bliższym bezpośrednim cytatom. Być może najważniejszym z nich jest cytat samego Chrystusa w Ewangelii św. Łukasza. Chrystus powiedział: „Poślę do nich proroków i apostołów, a z nich niektórych zabiją i prześladować będą” [Łk 11, 49]. W oparciu o kluczowe słownictwo wydaje się, że jest to skrócony cytat z Księgi Jubileuszów [Jub 1,12]. W kontekście Jubileuszów, Bóg przemówił tak do Mojżesza objawiając mu się w związku z faktem, że Izraelici później zbłądzą i zabiją jego proroków. Morderstwo proroków Bożych przez Izrael jest dokładnie tym kontekstem, w którym Chrystus przywołuje ten cytat w Ewangelii Łukasza [Łk 11,47-51]. Drugie odniesienie się przez Chrystusa do Jubileuszów wydaje się mieć miejsce w Ewangelii św. Jana. Chrystus obiecuje swoim uczniom i apostołom, że kiedy Duch Święty przyjdzie, sprawi, że przypomną sobie wszystkie rzeczy, które Jezus powiedział i uczynił, a które widzieli [J 14,26]. W Jubileuszach Bóg w spotkaniu z Jakubem w Betel, zgodnie z wizją Jakuba, mówi mu tymi samymi słowami, że sprawi, że przypomni on sobie wszystkie rzeczy, które widział w wizji, aby później móc je zrozumieć [Jub 32,25].
Święty Paweł, podobnie wydaje się odwoływać do Księgi Jubileuszów w kilku przypadkach. W 2 Liście do Koryntian [2 Kor 6,15], na końcu łańcucha cytatów ze Starego Testamentu o tym, że lud Boży wychodzi i jest oddzielony i święty dla Boga Izraela, apostoł dołącza cytat: „Ja będę wam Ojcem, a wy będziecie mi synami i córkami” [2 Kor 6,18]. Wiele wydań Biblii przypisuje ten tekst jako odniesienie do 2 Księgi Samuela [2 Sm 7,14], w którym Jahwe mówi Dawidowi, że będzie ojcem Salomona, a Salomon synem dla niego. W kontekście cytatu św. Pawła nie ma to większego sensu. Aluzja w 2 Księdze Samuela odnosi się do tradycji króla Izraela jako syna Bożego, antycypującego Mesjasza. Z drugiej strony, cytat św. Pawła jest skierowany do całego ludu Izraela, wyraźnie do mężczyzn i kobiet w równym stopniu. Nigdzie nie sugeruje, że jest to w odniesieniu do ich bycia królami (i królowymi?) w oparciu o ich świętość. Księga Jubileuszów jednak zawiera bezpośrednio paralelny cytat, w którym Bóg Izraela mówi Mojżeszowi coś, co dotyczy ludu Izraela, że gdy będą przestrzegać jego przykazań, będzie On dla nich Ojcem i oni będą jego dziećmi [Jub 1,24].
Św. Paweł czyni inne luźne odniesienia do szczegółów zawartych w Księdze Jubileuszów również w innych miejscach jego listów. W Liście do Tesaloniczan [2 Tes 2,3] odnosi się on do nadchodzącego antychrysta jako do „syna zatracenia”. Jest to jeden z tytułów nadanych gigantom zniszczonym przez potop [Jub 10,3]. W swoim Liście do Galatów św. Paweł używa wyrażenia „pogańscy grzesznicy” w odniesieniu do tych, którzy są poza wspólnotą chrześcijańską [Ga 2,15]. To samo określenie znajduje się w Jubileuszach w podobnym kontekście [Jub 23,23-24]. Dalszy szczegół cytowany przez św. Pawła w Liście do Galatów przysporzył znacznych kłopotów uczonym zajmującym się dosłowną interpretacją liczb biblijnych. Św. Paweł stwierdza, że Tora została dana 430 lat po zawarciu przymierza z Abrahamem [Ga 3,17]. To nie pasuje do standardowej osi czasu Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia, używanej przez uczonych. Trudno jest również pogodzić tę liczbę z datą podaną w Księdze Wyjścia [Wj 12,40], która stwierdza, że Izrael był w Egipcie przez 430 lat. Księga Jubileuszów jednak, zgodnie ze swą strukturą według cykli i lat, rejestruje okres od narodzin Izaaka do nadania Tory jako dokładnie 430 lat [Jub 15,4]. Ponieważ oś czasu Jubileuszów została skomponowana z taką precyzją, jest to prawdopodobnie cytat z tej księgi, a nie wspólna tradycja.
Apokalipsa św. Jana zawiera co najmniej dwie aluzje do Księgi Jubileuszów. Dwukrotnie w Apokalipsie pojawia się zwrot w odniesieniu do tożsamości Kościoła, że został on utworzony "królestwem - kapłanami", a nie bardziej naturalnie "królestwem kapłanów" czy "królewskim kapłaństwem" [Ap 1,6; 5,10]. To sformułowanie znajduje się jednak w Księdze Jubileuszów jako obietnica dla ludu Bożego Izraela [Jub 16,18]. Księga Jubileuszów [Jub 2,2] mówi o poszczególnych aniołach dających głos w czasie przekazywania Tory. Aniołowie ci przypisani są do poszczególnych aspektów stworzenia. Są to „aniołowie głosów i grzmotów, i błyskawic”. Wielokrotnie w Apokalipsie, gdy św. Jan stoi w niebie, w kluczowych momentach słyszy „błyskawice, głosy i grzmoty” [Ap 4,5; 11,19; 16,18].
Są to kluczowe i jasne przykłady wpływu Księgi Jubileuszów i tradycji, które zawiera, na autorów Nowego Testamentu. Można by przytoczyć wiele innych przykładów. Podobnie, niezliczone przykłady punktów przenikania mogą być podane do prawosławnego kultu i liturgii. Jako jeden z przykładów, jedna z modlitw za zmarłych zaczyna się od słów: „Boże duchów i ciała wszelkiego…” Jest to zdanie, które rozpoczyna modlitwę Noego proszącego o uwolnienie swoich dzieci i wnuków od mocy demonów w Księdze Jubileuszów [Jub 10,3]. Wystarczy powiedzieć, że Księga Jubileuszów, niezależnie od statusu kanonicznego, jest niezwykle ważnym świadectwem interpretacji i religijnego znaczenia Księgi Rodzaju i Wyjścia w I wieku naszej ery. Jest to bezcenne źródło w zrozumieniu religijnego światopoglądu i doświadczenia apostołów i pisarzy Nowego Testamentu. Teksty składające się na Pisma chrześcijańskie nie są tekstami ponadczasowymi. Zostały one stworzone przez prawdziwych ludzi w rzeczywistych czasach i miejscach, przez ludzi, w czasach i miejscach wybranych do tego celu przez Boga. Nie można ich zrozumieć poza tym wybranym przez Boga kontekstem.
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: Paweł Turczyński / cerkiew.pl /