Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Drzewo Krzyża
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk), 02 stycznia 2023
W swoich słynnych słowach Friedrich Nietzsche powiedział o chrześcijańskim odczytywaniu hebrajskiego Pisma Świętego: „Nastał istny szał wykładania i podsuwania, który żadną miarą nie mógł iść w parze z czystym sumieniem: mimo stanowczych protestów uczonych żydowskich musiała w Starym Testamencie wszędzie być mowa o Chrystusie i tylko o Chrystusie, przede wszystkim o Jego krzyżu; zaś każda wzmianka o drzewie, różdżce, drabinie, gałęzi, wierzbie czy lasce oznaczała przepowiednię drzewa krzyżowego; nawet wąż miedziany, nawet ramiona Mojżesza wzniesione do modlitwy, ba, nawet rożen, na którym pieczono jagnię paschalne — wszystko to miało stanowić aluzje i niejako wstęp do krzyża!” (Jutrzenka, 1.84). Czytając interpretację tekstów starotestamentowych w Nowym Testamencie, a tym bardziej w hymnografii Kościoła otaczającej święta krzyża i napisanych na jego cześć, wielu może doświadczyć do pewnego stopnia tego samego sentymentu. Współcześni interpretatorzy często rozumieją wszystkie takie interpretacje jako alegorie, skoki o wątpliwej wartości z jakiejś dosłownej starożytnej rzeczywistości do znacznie późniejszego i ostatecznie niepowiązanego wierzenia chrześcijańskiego. W rzeczywistości jest to rażący błąd w ocenie sytuacji. Sposób, w jaki autorzy Nowego Testamentu i Kościół mówią o krzyżu, wyrasta ze starożytnych pojęć osadzonych w samych hebrajskich pismach. Staranne badania ujawniają tkankę łączną.
Nasz Pan Jezus Chrystus został ukrzyżowany na krzyżu składającym się z pionowego, stojącego słupa i belki poprzecznej. Ukrzyżowania rzymskie dokonywały się na wiele sposobów, zrodzonych w wyobraźni rzymskich żołnierzy i oprawców. Różne formy krzyży kojarzą się na przykład ze śmiercią kilku apostołów, którzy również zostali straceni przez Rzymian. Pismo Święte używa jednak innego słowa oprócz „krzyż” (po grecku stavros), aby opisać sposób śmierci Chrystusa. Słowo to, po grecku xylon, jest najczęściej używane w odniesieniu do drewna jako substancji, ale jest często używane i tłumaczone jako „drzewo”. Użycie tego terminu w odniesieniu do śmierci Chrystusa [Dz 5,30; 10,39; 13,29; Ga 3,13; 1 P 2,24] służy połączeniu krzyża z tradycjami dotyczącymi drzew w starożytnym świecie. W Torze istnieją negatywne skojarzenia z wieszaniem na drzewie jako symbolem przekleństwa. Istnieją jednak również pozytywne skojarzenia w Pismach hebrajskich i gdzie indziej w starożytnym świecie, z którymi teksty Nowego Testamentu i tradycja liturgiczna Kościoła łączą krzyż Chrystusa.
W Piśmie Świętym temat ten ma swój początek w drugim rozdziale Księgi Rodzaju, gdzie mowa o obecności drzewa życia pośrodku Raju [Rdz 2,9]. Raj jest miejscem, w którym mieszka Bóg, co oznacza, że samo drzewo życia, znajdujące się w miejscu utożsamianym ze źródłem rzek, które wypływają, aby napełnić świat wodami życia [Rdz 2,10-14], jest związane z obecnością samego Boga. To właśnie ze względu na drzewo życia ludzkość musi zostać wygnana, aby zapobiec jej wiecznemu potępieniu [Rdz 3,22-23]. Cherubiny są istotami anielskimi, które strzegą tronu samego Boga i nie jest przypadkiem, że to cherubin z płonącym mieczem jest wyznaczony do ochrony drzewa życia przed jakąkolwiek próbą powrotu człowieka [Rdz 3,24]. Poprzez to wspomnienie, drzewo życia stało się w starożytnym świecie symbolem obecności Najwyższego Boga, który obdarza świat życiem, a szczególnie Pana, Boga Izraela.
Nasz Pan Jezus Chrystus został ukrzyżowany na krzyżu składającym się z pionowego, stojącego słupa i belki poprzecznej. Ukrzyżowania rzymskie dokonywały się na wiele sposobów, zrodzonych w wyobraźni rzymskich żołnierzy i oprawców. Różne formy krzyży kojarzą się na przykład ze śmiercią kilku apostołów, którzy również zostali straceni przez Rzymian. Pismo Święte używa jednak innego słowa oprócz „krzyż” (po grecku stavros), aby opisać sposób śmierci Chrystusa. Słowo to, po grecku xylon, jest najczęściej używane w odniesieniu do drewna jako substancji, ale jest często używane i tłumaczone jako „drzewo”. Użycie tego terminu w odniesieniu do śmierci Chrystusa [Dz 5,30; 10,39; 13,29; Ga 3,13; 1 P 2,24] służy połączeniu krzyża z tradycjami dotyczącymi drzew w starożytnym świecie. W Torze istnieją negatywne skojarzenia z wieszaniem na drzewie jako symbolem przekleństwa. Istnieją jednak również pozytywne skojarzenia w Pismach hebrajskich i gdzie indziej w starożytnym świecie, z którymi teksty Nowego Testamentu i tradycja liturgiczna Kościoła łączą krzyż Chrystusa.
W Piśmie Świętym temat ten ma swój początek w drugim rozdziale Księgi Rodzaju, gdzie mowa o obecności drzewa życia pośrodku Raju [Rdz 2,9]. Raj jest miejscem, w którym mieszka Bóg, co oznacza, że samo drzewo życia, znajdujące się w miejscu utożsamianym ze źródłem rzek, które wypływają, aby napełnić świat wodami życia [Rdz 2,10-14], jest związane z obecnością samego Boga. To właśnie ze względu na drzewo życia ludzkość musi zostać wygnana, aby zapobiec jej wiecznemu potępieniu [Rdz 3,22-23]. Cherubiny są istotami anielskimi, które strzegą tronu samego Boga i nie jest przypadkiem, że to cherubin z płonącym mieczem jest wyznaczony do ochrony drzewa życia przed jakąkolwiek próbą powrotu człowieka [Rdz 3,24]. Poprzez to wspomnienie, drzewo życia stało się w starożytnym świecie symbolem obecności Najwyższego Boga, który obdarza świat życiem, a szczególnie Pana, Boga Izraela.
Drzewo życia Edenu łączy trzy podstawowe tematy otaczające święte drzewa na starożytnym Bliskim Wschodzie. Jak widać w Księdze Rodzaju [Rdz 2], w której drzewo życia jest związane ze źródłem rozdzielających się wód życia, drzewo to reprezentuje płodność w sensie dawania nowego życia. Wyrastanie owoców jest przykładem tej życiodajnej zdolności. Wydawanie owocu przynosi światu życie i porządek, a nie śmierć i zniszczenie. Święte drzewo wyznacza również przestrzeń świętą. Zarówno w źródłach mezopotamskich, jak i greckich, mieszkania bogów i inne święte obszary są ogrodzone ogrodami drzew owocowych. To boskie życie i porządek w tych ogrodach określa je jako święte. Raj jest ze swej natury zamkniętą i świętą przestrzenią. Jest to świątynia, w której człowiek jest umieszczony, aby służyć zarówno jako obraz Boży, jak i kapłan. W końcu drzewo posłużyło jako symbol władzy i królewskiego panowania. W tym celu było często przedstawiane w pałacowej scenerii i jako strzeżone przez lwy, apkallu lub inne boskie istoty, takie jak cherubiny. Te trzy tematy nie są odrębne, ale przeplatają się i oddziałują na siebie, łącząc się w jeden nurt, co powinno być oczywiste. To właśnie ten kompleks idei, do których wyraźnie nawiązuje Księga Rodzaju [Rdz 2 i 3]. Księga Rodzaju przedstawia się jako opisująca prawdę i pierwotne pochodzenie tego zespołu idei.
Obraz świętego drzewa jest kontynuowany w hebrajskich pismach. Na kartach hebrajskiego Pisma Świętego, kiedy Pan objawia się ludziom, dzieje się to w obecności drzewa. Prawdopodobnie najbardziej znanym przykładem jest wizyta Pana i dwóch aniołów u Abrahama przy dębach Mamre [Rdz 18]. Istnieją jednak inne znaczące przykłady, w których drzewo związane jest z obecnością Boga [np. Lb 33,9; Joz 24,26; 1 Krl 19,4-8]. Oprócz drzew używanych w ten sposób do oznaczania obecności Boga, są one również często używane do reprezentowania królowania i władzy [np. 1 Sm/1 Krl 14,2; 22,6]. Drzewo jest ogólnie przedstawiane jako centrum królewskiego panowania i tak na przykład w przypadku snu Nabuchodonozora znajduje się ono pośród całej ziemi [Dan 4,7-13]. Samo drzewo życia jest wspomniane cztery razy w Księdze Przysłów [Prz 3,18; 11,30; 13,12; 15,4]. Tutaj jest ono związane z mądrością i to nie w ogólnym znaczeniu, ale w szczególnym znaczeniu Boskiego Logosu, przez który została stworzona ziemia i w którym znajduje się jego porządek, struktura i życie.
W literaturze z okresu Drugiej Świątyni obraz drzewa, bazując na obrazie Ezechiela [Ez 47,12], staje się częścią eschatologicznej nadziei ziemi. Pierwszorzędnym tego przykładem jest 1 Księga Henocha. „Ta wysoka góra, którą widzieliście, której szczyt jest jak tron Boży, jest miejscem, w którym Najświętszy, Pan Chwały, Król Wieczności, będzie siedział, gdy zstąpi na ziemię w dobroci. A to pachnące drzewo, żadne ciało nie ma prawa go dotknąć, aż do wielkiego sądu, w którym nastąpi zemsta na wszystkich i wieczne spełnienie. Wtedy będzie ono dane sprawiedliwym i bogobojnym, a jego owoce będą pożywieniem dla wybranych. I zostanie przeniesiony do świętego miejsca, przed dom Boży, Króla Wieczności. Wtedy będą się bardzo radować i będą wdzięczni i wejdą do sanktuarium. Jego zapach znajdzie się w ich kościach i będą żyć długo na ziemi, tak jak żyli wasi ojcowie również za swoich dni, a męki i plagi, i cierpienie ich nie dotknie ” [1 Hen 24,3-6]. Idee te odnoszą się bezpośrednio do życia przyszłego świata w Apokalipsie św. Jana [Ap 2,7; 22,2.14.19].
Autorzy Nowego Testamentu widzą krzyż Chrystusa jako wypełnienie tych wzajemnie powiązanych tematów. Ewangelia św. Jana bezpośrednio wiąże uwielbienie Chrystusa, Jego objawienie się jako Boga, z Jego ukrzyżowaniem. Staje się to szczególnie jasne w świetle greckiej tradycji Starego Testamentu, w której czasownik oznaczający „podniesiony”, hypsoo i czasownik oznaczający „gloryfikowany”, doxazo, są używane synonimicznie, jak u Izajasza [Iz 52,13]. To właśnie wtedy, gdy Chrystus zostaje podniesiony na drzewie krzyża, Jego chwała, którą dzieli z Bogiem Ojcem, a zatem Jego tożsamość, jest w pełni objawiona jako obecność samego Jahwe [J 3,13-15; 7,39; 8,28; 12,16.32-33.41]. Dalej, przy ukrzyżowaniu, władza i panowanie Chrystusa są ustanowione i ogłoszone [J 12,27-36; Kol 1,13-14; 2,15; Hbr 2,5-10]. Z tego powodu proklamacja odbywa się pośród ziemi [Ps 74,12; Iz 10,23; Wj 8,22]. Z tego względu ikonografia tradycyjnie zastąpiła "Króla Żydów" "Królem Chwały" w przedstawieniu titulusa na krzyżu Chrystusa. Krzyż Chrystusa również czyni nas i świat świętym, po raz kolejny wyodrębnionym jako święta przestrzeń i święci ludzie [1 Kor 1,18-31; Ga 6,14-16].
Oprócz związku między historycznym krzyżem Chrystusa a duchową rzeczywistością drzewa życia, krzyż działa w ramach wiary i praktyki chrześcijańskiej również w innym sensie. Pewna moc jest przypisana zarówno do znaku krzyża, krzyża jako obiektu kultu, jak i fizycznego drzewa krzyża Chrystusa, jakie zostało odkryte przez św. Helenę. W trakcie prawosławnego nabożeństwa, pośród wygłaszania modlitw do różnych świętych, zwracamy się również do potęgi drogocennego i życiodajnego krzyża. Krzyż jako przedmiot wciągany jest na listę osób, które wstawiają się za wiernymi. Podczas gdy takie rozumienie wydaje się dziwne we współczesnych materialistycznych standardach, czczenie krzyża było praktykowane nawet przez różne partie ikonoklastyczne na przestrzeni całej historii. Krzyż jest w innej, własnej kategorii, ale nie jest to kategoria bez paraleli w hebrajskim Piśmie Świętym.
Drzewo życia jako moc i obecność Boga zostało przedstawione w serii wydarzeń od pierwszej Paschy do pierwszej Pięćdziesiątnicy w przedmiocie wykonanym z drewna, a konkretnie lasce, przez którą Mojżesz i Aaron przynieśli moc i obecność Boga, aby nieść zarówno uwielbienie Boga, jak i sąd wśród Jego ludu. Laska z drewna dana Mojżeszowi przez samego Jahwe, zwana „laską Bożą”, którą miał zabrać ze sobą, aby reprezentowała obecność Pana, Jego władzę i panowanie oraz Jego moc sądzenia [Wj 4,13-20]. Związek między laską a drzewem życia został później wykorzystany w literaturze żydowskiej, aby argumentować, że laska ta została utworzona z kawałka samego drzewa życia (por. hagada sarajewska). Mojżesz i Aaron uderzają w Nil laską, aby zamienić go w krew i to działanie jest objawieniem Jahwe [Wj 7,17-20]. Laska jest następnie używana do uderzania Egiptu i jego bogów innymi plagami [Wj 8,5.16-17; 9,23; 10,13]. Zostaje wyciągnięta nad morzem przed jego rozdzieleniem [Wj 14,16], uderza w skałę i przynosi wodę [Wj 17,5-6], jest trzymana w górze, aby przynieść zwycięstwo w bitwie z Amalekitami [Wj 17,8-13]. Ta laska rozkwita nowym życiem, aby publicznie wzmocnić boży autorytet Aarona jako arcykapłana [Lb 17,1-10]. Wszystkie te czyny mają miejsce za pośrednictwem laski Bożej, aby utwierdzić, że jest ona znakiem obecności Jahwe pośród Jego ludu oraz Jego mocy, a nie mocy Mojżesza, Aarona lub izraelskiego wojska. Laska Boża zostaje następnie umieszczona w Arce Przymierza wraz z dwoma innymi przedmiotami danymi przez Boga, tablicami przymierza, na których Bóg napisał własnym palcem [Wj 31,18] oraz chlebem z nieba, którym lud Izraela był karmiony na pustyni [Wj 16,1-36].
To zrozumienie związku laski Bożej z drzewem życia jest włączone i wypełnione w połączeniu znaku krzyża z krzyżem Chrystusa. Na chrześcijańskim ołtarzu krzyż zajął miejsce rozkwitłej laski Aarona, tak jak przymierze wypełniło się w Ewangelii, a manna znalazła swoje wypełnienie w ciele i krwi Chrystusa przechowywanych w tabernakulum [J 6,30-59]. W ten sam sposób, w jaki laska Mojżesza była narzędziem, dzięki któremu Izrael zwyciężył Amaleka, klan gigantów, który podniósł rękę na tron Jahwe [Wj 17,14-15], tak samo znak krzyża daje zwycięstwo nad zbuntowanymi i złymi mocami duchowymi. Moc drogocennego i życiodajnego krzyża jest mocą i panowaniem naszego Pana, Boga i samego Zbawiciela Jezusa Chrystusa, działającego w stworzeniu, aby je uświęcić, aż całe to stworzenie zostanie wypełnione sądem, obecnością i panowaniem Bożym.
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: jarek1 / orthphoto.net /