Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Tabor i Hermon
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk), 12 grudnia 2022
W obchodach święta Przemienienia Pańskiego w Kościele prawosławnym wiele uwagi poświęca się objawieniu chwały Chrystusa jako niestworzonego światła. Nic w tym dziwnego, ponieważ ten element wydarzenia i święta stał się krytycznie ważny dla późniejszych sporów doktrynalnych na Wschodzie, a ostatecznie między Wschodem a Zachodem. Istnieją jednak inne, ważne elementy tego wydarzenia i święta, odnoszące się do objawienia Jezusa nie tylko jako Chrystusa, ale jako Boga, co można łatwo przeoczyć, skupiając się na niestworzonym świetle. Niektóre elementy liturgiczne święta i teksty Pisma mówiące o tym wydarzeniu dają wskazówki do tych innych elementów, jeśli zaczniemy się im uważnie przyglądać.
Jednym z nich jest powtarzający się cytat z Psalmu 89 (88 w greckim tłumaczeniu), „Tabor i Hermon wykrzykują radośnie na cześć Twego imienia” [Ps 89/88,13]. Na pierwszy rzut oka można to uznać za wykorzystanie wersetu Psalmu, który tylko tak się składa, że wspomina Tabor, tradycyjne miejsce Przemienienia. Można jednak zauważyć, że Ewangelie synoptyczne nigdy nie identyfikują góry, na której odbywa się Przemienienie, pomimo silnej i starożytnej tradycji jego lokalizacji. W rzeczywistości umieszczenie wydarzenia w Ewangeliach synoptycznych sugeruje raczej inne miejsce. Święty Piotr nazywa to miejsce po prostu „świętą górą” [2 P 1,18], łącząc je z większą tradycją góry, która jest domem Boga, „har moad” lub „górą zgromadzenia”.
Góra, na której mieszka Pan według Hebrajskiego Pisma, jest znana jako „góra zgromadzenia”, ponieważ jest to nie tylko Jego mieszkanie, ale także miejsce, w którym zwołuje się Boska Rada. Jest to miejsce, w którym znajduje się On między Cherubinami, Serafinami, synami Bożymi i resztą zastępów anielskich. To przebywanie i spotkania rady były przedstawiane na Starożytnym Bliskim Wschodzie jako odbywające się w namiotach. Przybytek zbudowany przez Mojżesza był widziany jako ziemska kopia niebiańskiego sanktuarium, do którego wszedł na szczycie góry Synaj [Dz 7,38-44; Hbr 8,5]. Oprócz świecącej niestworzonej chwały Chrystusa, Mojżesz i Eliasz, dwóch ludzi, którzy dołączyli do Boskiej Rady, pojawia się i radzi się z Chrystusem na górze [Mt 17,3; Mk 9,4; Łk 9,30-31]. To właśnie to uruchamia sugestię św. Piotra, aby zbudować namioty dla Chrystusa, dla Mojżesza i dla Eliasza. Stwierdzenie to jest jednak również niezrozumieniem związku między tożsamością Chrystusa, którą św. Piotr rozumie, a dziełem, które ma wykonać, czego jeszcze św. Piotr nie rozumie, tak jak w bezpośrednio poprzedzającym epizodzie nie rozumiał konieczności, aby Mesjasz umarł i zmartwychwstał. Jednak w swojej późniejszej posłudze św. Piotr rozumiał to doświadczenie jako równoległe do doświadczenia Mojżesza, inicjujące jego i jego współbraci apostołów w proroczej posłudze [2 P 1,19-21].
Podczas gdy w synoptycznych opisach wydarzenia Przemienienia Pańskiego nie podano lokalizacji góry, św. Marek umieszcza to wydarzenie bezpośrednio po wyznaniu Chrystusa przez św. Piotra, które ma miejsce w regionie Cezarei Filipowej. Święci Mateusz i Łukasz również idą w takiej kolejności. Góra Tabor nie znajduje się w tym regionie. Może się to wydawać przyczyną problemu, chyba że ktoś zrozumie czterowarstwową tradycję Ewangelii. Euzebiusz z Cezarei, w odniesieniu do tego pytania, cytuje Papiasza, mówiąc, że św. Marek ustanowił nauczanie św. Piotra dotyczące Ewangelii Jezusa Chrystusa, ale nie w porządku ( Historia Kościelna 3.39.15). Z tego powodu Kościół prawosławny tradycyjnie, w sprawach liturgicznych i innych, podążał za trzyletnią chronologią służby Pańskiej według św. Jana jako normatywną. Oprócz ogólnej narracji od narodzin i chrztu Chrystusa do Jego śmierci i zmartwychwstania, Ewangelie synoptyczne porządkują nauczanie Chrystusa i akty Jego posługi w sposób teologiczny, aby połączyć poszczególne nauki z określonymi wydarzeniami, powiązać pewne fragmenty nauczania lub scalić różne wydarzenia ze sobą. Ewangelie, w tym św. Jana, nie próbują odtworzyć chronologii posługi Chrystusa. Są to raczej portrety Chrystusa z różnymi akcentami teologicznymi.
Opisując to wydarzenie bezpośrednio po wyznaniu św. Piotra w pobliżu Cezarei Filipowej i nie nazywając Góry Tabor, św. Marek sugeruje związek między tym wydarzeniem a górą w tym regionie, Górą Hermon. Nazwa "Hermon" nie ma w tłumaczeniu oryginalnego oddźwięku. Pochodzi ona jednak od hebrajskiego słowa „herem”, od tego samego korzenia, co arabskie słowo „haraam”. Ta grupa słów oznacza „zakazane” lub „przeklęte”. Położona w Galilei, na północy, Góra Hermon była ośrodkiem kultu pogańskiego tak długo, jak długo obszar ten był zamieszkiwany przez ludzi. Była uważana za świętą górę, na której mieszkała rada bogów, której przez większą część historii tego miejsce przewodniczył Baal. Pierwsza Księga Henocha [1 Hen 6] zakłada, że niegodziwość tego miejsca sięga jeszcze dalej, do czasów przed potopem i zakłada, że jest to miejsce, gdzie zbuntowane istoty anielskie, które zepsuły ludzkość i dały początek klanom gigantów, zstąpiły i złożyły przysięgę, że zniszczą dzieła Pana.
Najwcześniejsze wzmianki o bogu, który mieszkał na tej górze, z której wypływało źródło tworzące dopływ rzeki Jordan, mówią o Baal-Gadzie lub Baal-Hermonie. Według powiązanej z tym miejscem tradycji Baala, poza nim i radą bogów, również znajdująca się na szczycie jaskinia, z której wypływa źródło, jest bramą do Sheolu, świata podziemnego, którym rządzi Baal. Po podboju Aleksandra Wielkiego, jaskinia i jej okolice zostały ponownie poświęcone jako Panias, miejsce kultu boga Pana i nimf wodnych. Z czasem świątynia Pana stała się wielką atrakcją religijną. Herod Wielki rozbudował świątynię na własny koszt, a jego syn Filip Tetrarcha zbudował tam Cezareę Filipową jako swoją stolicę w 3 r. p.n.e. Znana jest ona do dziś pod arabską nazwą Banias. Warto również zauważyć, że odpowiedź Chrystusa na wyznanie św. Piotra, mówiąca o tym, że bramy Hadesu nie są w stanie zwyciężyć nad Kościołem, jest wypowiedziana w świetle tej jaskini i kompleksu świątynnego [Mt 16,18].
Stosując tu technikę literacką, Ewangelie synoptyczne łączą Tabor i Hermon w subtelny sposób, kierując nas w ten sposób do Psalmu 89 (88). Liturgiczne wykorzystanie tego psalmu przez Kościół prawosławny opiera się na podążaniu za tą trajektorią interpretacyjną. Psalm ten przechodzi przez trzy fazy, które interpretują wydarzenie Przemienienia Pańskiego. Zaczyna się od chwalenia Pana jako większego niż wszystkie inne istoty czczone jako bogowie, znacznie przewyższającego resztę Jego Niebiańskiej Rady [Ps 89/88,7-10]. Dalej bezpośrednio przypisuje Jahwe tradycyjne przymioty otaczające Baala. To Jahwe pokonał Yama, chaotyczne morza [Ps 89/88,10]. Mówi się, że zmiażdżył Rahaba, pierwotnego potwora chaosu [Ps 89/88,11], a zarówno niebiosa, jak i podziemia należą do Niego [Ps 89/88,12]. To właśnie w tym kontekście Baal jest zwykłym pretendentem, a Pan jest Bogiem Najwyższy i mówi się, że zarówno Tabor, jak i Hermon będą się radować w Jego imieniu, Jahwe [Ps 89/88,13].
Następnie Psalm mówi o przymierzu z Dawidem, które miało przynieść Mesjasza. Z jednej strony wyraźnie mówi o samym Dawidzie i jego dosłownych fizycznych potomkach [Ps 89/88,21-22.29-34]. Jednak w tym samym kontekście używa również boskiej terminologii, aby zidentyfikować tę mesjańską postać jako Boskiego Syna [Ps 89/88,27]. Mówi o nim siedzącym na wiecznym tronie [Ps 89/88,30.37-38; porównaj Dn 7,9-14]. Aby jeszcze bardziej wzmocnić to boskie wyobrażenie o intronizacji, mówi się, że ręka Mesjasza zostanie położona na morzu (Yam), a jego prawa ręka na rzekach (Naharim), dwóch wrogach pokonanych przez Baala przed jego intronizacją przez jego ojca El. Podobnie jak w Danielu, ten Psalm postrzega El i Baala jako pretendentów do prawdziwego tronu Pana, Najwyższego Boga i Boskiego Syna, który również jest Jahwe i który będzie intronizowany po swoim własnym zwycięstwie. Psalm ten, jak i kilka innych tekstów, był widziany w rozległej literaturze żydowskiej czasów Drugiej Świątyni jako wskazujący, że Syn Człowieczy, druga osoba Jahwe, jest również Mesjaszem, synem Dawida.
Ostatnia część Psalmu 89 (88) opisuje jednak radykalną inwersję oczekiwań. Zamiast opisywać zwycięstwo, które zostanie odniesione przez Mesjasza i doprowadzi do jego wiecznego panowania, opisywał on raczej miażdżącą klęskę, upokorzenie i śmierć Mesjasza [Ps 89/88,39-52]. Zamiast ukazania wybranego i wywyższonego przez Jahwe, Psalm opisuje tego, który jest pokonany i pod klątwą. Ta porażka jednak nie jest końcem historii. Psalm powraca na końcu do samego początku, z pełnym nadziei wołaniem, że Mesjasz zostanie usprawiedliwiony z tej śmierci i wstydu. To właśnie po tej pozornej klęsce Mesjasz wyłania się zwycięski i siada na Boskim tronie jako wierny świadek w niebie [Ps 89/88,38; Ap 1,5].
W ramach wydarzenia Przemienienia Chrystus objawia zatem nie tylko swoją tożsamość, ale i swoje przeznaczenie. Duch objawił się już św. Piotrowi i wyznał on, że Jezus jest Mesjaszem. Nie rozumiał jednak, że Mesjasz musi cierpieć i umrzeć, a dopiero potem wejść w swoją chwałę. Na górze Chrystus okazuje się być wcielonym Bogiem Synem, prawdziwym Synem Bożym, przeciwko wszystkim fałszywym bogom i zbuntowanym synom w królestwie duchowym. Przez Psalm 89 (88) można zauważyć, że ta tożsamość oznacza również, że Jezus Chrystus będzie cierpiał i umrze, a więc można spodziewać się również Jego ukrzyżowania. Jest to również moment, w którym Chrystus rzuca rękawicę swoim wrogom w świecie duchowym, równolegle do tego, jak przygotowuje się do pójścia do Jerozolimy, aby rzucić wyzwanie władzom ludzkim. Zgodnie z proroctwami Psalmu, wrogowie ci błędnie pomyślą, że odnieśli wielkie zwycięstwo [Ps 89/88,43-46.51-52], tylko po to, aby sami stawili czoła całkowitemu zniszczeniu [Kol 2,15].
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: alik / orthphoto.net /
Jednym z nich jest powtarzający się cytat z Psalmu 89 (88 w greckim tłumaczeniu), „Tabor i Hermon wykrzykują radośnie na cześć Twego imienia” [Ps 89/88,13]. Na pierwszy rzut oka można to uznać za wykorzystanie wersetu Psalmu, który tylko tak się składa, że wspomina Tabor, tradycyjne miejsce Przemienienia. Można jednak zauważyć, że Ewangelie synoptyczne nigdy nie identyfikują góry, na której odbywa się Przemienienie, pomimo silnej i starożytnej tradycji jego lokalizacji. W rzeczywistości umieszczenie wydarzenia w Ewangeliach synoptycznych sugeruje raczej inne miejsce. Święty Piotr nazywa to miejsce po prostu „świętą górą” [2 P 1,18], łącząc je z większą tradycją góry, która jest domem Boga, „har moad” lub „górą zgromadzenia”.
Góra, na której mieszka Pan według Hebrajskiego Pisma, jest znana jako „góra zgromadzenia”, ponieważ jest to nie tylko Jego mieszkanie, ale także miejsce, w którym zwołuje się Boska Rada. Jest to miejsce, w którym znajduje się On między Cherubinami, Serafinami, synami Bożymi i resztą zastępów anielskich. To przebywanie i spotkania rady były przedstawiane na Starożytnym Bliskim Wschodzie jako odbywające się w namiotach. Przybytek zbudowany przez Mojżesza był widziany jako ziemska kopia niebiańskiego sanktuarium, do którego wszedł na szczycie góry Synaj [Dz 7,38-44; Hbr 8,5]. Oprócz świecącej niestworzonej chwały Chrystusa, Mojżesz i Eliasz, dwóch ludzi, którzy dołączyli do Boskiej Rady, pojawia się i radzi się z Chrystusem na górze [Mt 17,3; Mk 9,4; Łk 9,30-31]. To właśnie to uruchamia sugestię św. Piotra, aby zbudować namioty dla Chrystusa, dla Mojżesza i dla Eliasza. Stwierdzenie to jest jednak również niezrozumieniem związku między tożsamością Chrystusa, którą św. Piotr rozumie, a dziełem, które ma wykonać, czego jeszcze św. Piotr nie rozumie, tak jak w bezpośrednio poprzedzającym epizodzie nie rozumiał konieczności, aby Mesjasz umarł i zmartwychwstał. Jednak w swojej późniejszej posłudze św. Piotr rozumiał to doświadczenie jako równoległe do doświadczenia Mojżesza, inicjujące jego i jego współbraci apostołów w proroczej posłudze [2 P 1,19-21].
Podczas gdy w synoptycznych opisach wydarzenia Przemienienia Pańskiego nie podano lokalizacji góry, św. Marek umieszcza to wydarzenie bezpośrednio po wyznaniu Chrystusa przez św. Piotra, które ma miejsce w regionie Cezarei Filipowej. Święci Mateusz i Łukasz również idą w takiej kolejności. Góra Tabor nie znajduje się w tym regionie. Może się to wydawać przyczyną problemu, chyba że ktoś zrozumie czterowarstwową tradycję Ewangelii. Euzebiusz z Cezarei, w odniesieniu do tego pytania, cytuje Papiasza, mówiąc, że św. Marek ustanowił nauczanie św. Piotra dotyczące Ewangelii Jezusa Chrystusa, ale nie w porządku ( Historia Kościelna 3.39.15). Z tego powodu Kościół prawosławny tradycyjnie, w sprawach liturgicznych i innych, podążał za trzyletnią chronologią służby Pańskiej według św. Jana jako normatywną. Oprócz ogólnej narracji od narodzin i chrztu Chrystusa do Jego śmierci i zmartwychwstania, Ewangelie synoptyczne porządkują nauczanie Chrystusa i akty Jego posługi w sposób teologiczny, aby połączyć poszczególne nauki z określonymi wydarzeniami, powiązać pewne fragmenty nauczania lub scalić różne wydarzenia ze sobą. Ewangelie, w tym św. Jana, nie próbują odtworzyć chronologii posługi Chrystusa. Są to raczej portrety Chrystusa z różnymi akcentami teologicznymi.
Opisując to wydarzenie bezpośrednio po wyznaniu św. Piotra w pobliżu Cezarei Filipowej i nie nazywając Góry Tabor, św. Marek sugeruje związek między tym wydarzeniem a górą w tym regionie, Górą Hermon. Nazwa "Hermon" nie ma w tłumaczeniu oryginalnego oddźwięku. Pochodzi ona jednak od hebrajskiego słowa „herem”, od tego samego korzenia, co arabskie słowo „haraam”. Ta grupa słów oznacza „zakazane” lub „przeklęte”. Położona w Galilei, na północy, Góra Hermon była ośrodkiem kultu pogańskiego tak długo, jak długo obszar ten był zamieszkiwany przez ludzi. Była uważana za świętą górę, na której mieszkała rada bogów, której przez większą część historii tego miejsce przewodniczył Baal. Pierwsza Księga Henocha [1 Hen 6] zakłada, że niegodziwość tego miejsca sięga jeszcze dalej, do czasów przed potopem i zakłada, że jest to miejsce, gdzie zbuntowane istoty anielskie, które zepsuły ludzkość i dały początek klanom gigantów, zstąpiły i złożyły przysięgę, że zniszczą dzieła Pana.
Najwcześniejsze wzmianki o bogu, który mieszkał na tej górze, z której wypływało źródło tworzące dopływ rzeki Jordan, mówią o Baal-Gadzie lub Baal-Hermonie. Według powiązanej z tym miejscem tradycji Baala, poza nim i radą bogów, również znajdująca się na szczycie jaskinia, z której wypływa źródło, jest bramą do Sheolu, świata podziemnego, którym rządzi Baal. Po podboju Aleksandra Wielkiego, jaskinia i jej okolice zostały ponownie poświęcone jako Panias, miejsce kultu boga Pana i nimf wodnych. Z czasem świątynia Pana stała się wielką atrakcją religijną. Herod Wielki rozbudował świątynię na własny koszt, a jego syn Filip Tetrarcha zbudował tam Cezareę Filipową jako swoją stolicę w 3 r. p.n.e. Znana jest ona do dziś pod arabską nazwą Banias. Warto również zauważyć, że odpowiedź Chrystusa na wyznanie św. Piotra, mówiąca o tym, że bramy Hadesu nie są w stanie zwyciężyć nad Kościołem, jest wypowiedziana w świetle tej jaskini i kompleksu świątynnego [Mt 16,18].
Stosując tu technikę literacką, Ewangelie synoptyczne łączą Tabor i Hermon w subtelny sposób, kierując nas w ten sposób do Psalmu 89 (88). Liturgiczne wykorzystanie tego psalmu przez Kościół prawosławny opiera się na podążaniu za tą trajektorią interpretacyjną. Psalm ten przechodzi przez trzy fazy, które interpretują wydarzenie Przemienienia Pańskiego. Zaczyna się od chwalenia Pana jako większego niż wszystkie inne istoty czczone jako bogowie, znacznie przewyższającego resztę Jego Niebiańskiej Rady [Ps 89/88,7-10]. Dalej bezpośrednio przypisuje Jahwe tradycyjne przymioty otaczające Baala. To Jahwe pokonał Yama, chaotyczne morza [Ps 89/88,10]. Mówi się, że zmiażdżył Rahaba, pierwotnego potwora chaosu [Ps 89/88,11], a zarówno niebiosa, jak i podziemia należą do Niego [Ps 89/88,12]. To właśnie w tym kontekście Baal jest zwykłym pretendentem, a Pan jest Bogiem Najwyższy i mówi się, że zarówno Tabor, jak i Hermon będą się radować w Jego imieniu, Jahwe [Ps 89/88,13].
Następnie Psalm mówi o przymierzu z Dawidem, które miało przynieść Mesjasza. Z jednej strony wyraźnie mówi o samym Dawidzie i jego dosłownych fizycznych potomkach [Ps 89/88,21-22.29-34]. Jednak w tym samym kontekście używa również boskiej terminologii, aby zidentyfikować tę mesjańską postać jako Boskiego Syna [Ps 89/88,27]. Mówi o nim siedzącym na wiecznym tronie [Ps 89/88,30.37-38; porównaj Dn 7,9-14]. Aby jeszcze bardziej wzmocnić to boskie wyobrażenie o intronizacji, mówi się, że ręka Mesjasza zostanie położona na morzu (Yam), a jego prawa ręka na rzekach (Naharim), dwóch wrogach pokonanych przez Baala przed jego intronizacją przez jego ojca El. Podobnie jak w Danielu, ten Psalm postrzega El i Baala jako pretendentów do prawdziwego tronu Pana, Najwyższego Boga i Boskiego Syna, który również jest Jahwe i który będzie intronizowany po swoim własnym zwycięstwie. Psalm ten, jak i kilka innych tekstów, był widziany w rozległej literaturze żydowskiej czasów Drugiej Świątyni jako wskazujący, że Syn Człowieczy, druga osoba Jahwe, jest również Mesjaszem, synem Dawida.
Ostatnia część Psalmu 89 (88) opisuje jednak radykalną inwersję oczekiwań. Zamiast opisywać zwycięstwo, które zostanie odniesione przez Mesjasza i doprowadzi do jego wiecznego panowania, opisywał on raczej miażdżącą klęskę, upokorzenie i śmierć Mesjasza [Ps 89/88,39-52]. Zamiast ukazania wybranego i wywyższonego przez Jahwe, Psalm opisuje tego, który jest pokonany i pod klątwą. Ta porażka jednak nie jest końcem historii. Psalm powraca na końcu do samego początku, z pełnym nadziei wołaniem, że Mesjasz zostanie usprawiedliwiony z tej śmierci i wstydu. To właśnie po tej pozornej klęsce Mesjasz wyłania się zwycięski i siada na Boskim tronie jako wierny świadek w niebie [Ps 89/88,38; Ap 1,5].
W ramach wydarzenia Przemienienia Chrystus objawia zatem nie tylko swoją tożsamość, ale i swoje przeznaczenie. Duch objawił się już św. Piotrowi i wyznał on, że Jezus jest Mesjaszem. Nie rozumiał jednak, że Mesjasz musi cierpieć i umrzeć, a dopiero potem wejść w swoją chwałę. Na górze Chrystus okazuje się być wcielonym Bogiem Synem, prawdziwym Synem Bożym, przeciwko wszystkim fałszywym bogom i zbuntowanym synom w królestwie duchowym. Przez Psalm 89 (88) można zauważyć, że ta tożsamość oznacza również, że Jezus Chrystus będzie cierpiał i umrze, a więc można spodziewać się również Jego ukrzyżowania. Jest to również moment, w którym Chrystus rzuca rękawicę swoim wrogom w świecie duchowym, równolegle do tego, jak przygotowuje się do pójścia do Jerozolimy, aby rzucić wyzwanie władzom ludzkim. Zgodnie z proroctwami Psalmu, wrogowie ci błędnie pomyślą, że odnieśli wielkie zwycięstwo [Ps 89/88,43-46.51-52], tylko po to, aby sami stawili czoła całkowitemu zniszczeniu [Kol 2,15].
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: alik / orthphoto.net /