Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Pokuta
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk), 07 listopada 2022
W ciągu najbliższych kilku tygodni będziemy pod różnymi kątami badać biblijną koncepcję pokuty, próbując zsyntetyzować nauczanie Pisma Świętego na ten temat. Przed zagłębieniem się w nauczanie poszczególnych części Pisma Świętego ważne jest, aby w pierwszej kolejności mieć roboczą definicję tego, czym jest „pokuta” i w jaki sposób terminy w oryginalnych językach Pisma Świętego, które są tłumaczone przez to słowo, są powszechnie używane. Konieczne jest również pewne ujednoznacznienie w odniesieniu do powszechnego popularnego użycia tego terminu w zachodniej teologii i potocznej chrześcijańskiej dyskusji. Wiele z tych zastosowań importuje koncepcje i pojęcia teologiczne, które są o wieki młodsze niż Pismo Święte. „Odczytywanie” tych znacznie późniejszych pojęć teologicznych w tekście Pisma Świętego służy w niektórych przypadkach jedynie do wywołania zamieszania, a w innych do stworzenia pewnego rodzaju pętli sprzężenia zwrotnego, opartej na potwierdzaniu swoich przekonań. Konkretna część późniejszego nauczania jest wpasowywana w tekst, a następnie tekst jest wykorzystywany jako dowód tego nauczania. Ten artykuł posłuży oczyszczeniu gruntu przed pozytywną prezentacją w nadchodzących tekstach.
Słowo „pokuta” jest słowem stworzonym na potrzeby tłumaczenia biblijnego i nie ma wcześniejszej historii etymologicznej. Niektóre współczesne przekłady poszły w stronę tłumaczenia go jako „pojednanie”. We współczesnych źródłach naukowych tłumaczenie „oczyszczenie” stało się również bardzo popularne.
Pochodzenie tego terminu znajduje się w hebrajskiej grupie słów „kfr”. Słowa hebrajskie mają trzyliterowe rdzenie, którego można następnie wykorzystać do utworzenia pokrewnych czasowników i rzeczowników o podobnym znaczeniu. Jedna z forma tego słowa tworzy nazwę dla świętego dnia Jom Kippur, Dnia Pojednania. Rdzeń „kfr” wydaje się pochodzić z równoległego słowa akadyjskiego, które uformowało czasownik „wycierać”. W języku hebrajskim oznacza to wycieranie, wymazywanie lub zakrywanie. W hebrajskich pismach jest na przykład rozmyślna gra słów w opisie rytuału Dnia Pojednania w Księdze Kapłańskiej [Kpł 16]. Krew jest wycierana lub smarowana w sanktuarium, co wyciera grzech. Krew zakrywa przedmioty w przybytku, a grzechy są zakryte przed obliczem Boga. Kadzidło przykrywa pojawienie się samego Boga w sanktuarium, tak że arcykapłan nie widzi Go i nie umiera. Działanie to ma kluczowe znaczenie dla całego kultu Izraelitów. Pokrywą arki przymierza jest „pokuta” (choć często tłumaczona jako „przebłagalnia”). Późniejsza świątynia określana jest mianem „domu pokuty” [np. 1 Krn 28,20]. Pomimo centralnego znaczenia tego terminu w kontekstach rytualnych, jest on również używany w hebrajskich pismach świętych w kontekście relacji między ludźmi. Jest używany na przykład wtedy, gdy Jakub po wielu latach przygotowuje się do ponownego spotkania ze swoim bratem Ezawem i przesyła przed sobą ofiary w nadziei, że „zakryją twarz Ezawa”, dosłownie „odpokutują jego twarz” [Rdz 32,20]. Można wtedy zauważyć, że grupa słów „kfr” obejmuje przywrócenie relacji między osobami i społecznościami w sensie ogólnym, ale obejmuje również elementy rytualne mające na celu usunięcie lub zakrycie przyczyny wyobcowania.
W greckim tłumaczeniu hebrajskiego Pisma Świętego słowo „hilasmos” i inne pokrewne słowa są używane do tłumaczenia grupy słów „kfr”. Ten wybór tłumaczenia ma niektóre z tych samych trudności odnośnie dostarczania dodatkowych informacji na temat znaczenia tego terminu, co w słowie "pokuta". Chociaż omawiane są podobne pojęcia, nie ma znanych przedchrześcijańskich, nieżydowskich przykładów słowa „hilasmos” w literaturze greckiej. Przez pierwsze kilka wieków jego znanego nam użycia, termin ten jest po prostu greckim substytutem słów "kfr" i niesie tylko znaczenie tych ostatnich. Pierwsze znane zastosowania tego terminu w kontekście pogańskim pochodzą z I wieku n.e. od Plutarcha, są równoległe do czasu kompozycji Nowego Testamentu. Plutarch zawsze używa tego terminu odnosząc się do ofiar używanych do uspokojenia gniewnej lub urażonej istoty nadprzyrodzonej, boga lub ducha zmarłego człowieka. Stanowi to węższe użycie niż słowa "kfr", chociaż tłumacze Pisma Świętego, a później żydowscy autorzy, tacy jak Filon z Aleksandrii, swobodnie używali "hilasmos" w przypadkach obejmujących zarówno związki bosko-ludzkie, jak i międzyludzkie. W myśli żydowskiej i chrześcijańskiej są to pojęcia nierozłączne.
W świetle tych ogólnych definicji opartych na sposobach użycia tego terminu, kolejne teksty z tej serii opiszą bardziej szczegółowo sposoby, w jakie pojęcie pokuty jest definiowane w pismach. W świetle tych pojęć biblijnych, pojęcie gniewu Bożego, zgodnie z jego zastosowaniem w Piśmie Świętym, będzie również dokładniej zdefiniowane. Następnie zostaną omówione sposoby, za pomocą których sytuacja opisana przez ten gniew zostaje złagodzona. Wówczas to rozumienie pokuty, jakie ma zastosowanie w kontekście ofiary (w ogólności), będzie zastosowane do ofiary Chrystusa (w szczególności). Na koniec zostanie opisany związek pomiędzy pokutą ofiary Chrystusa a pokrewnymi koncepcjami odkupienia i zbawienia w ich kosmicznym zakresie.
Oprócz wyjaśnienia terminologii istnieją jednak dalsze przekonania związane z pokutą, w większości ugruntowane w zachodniej teologii, które muszą zostać odrzucone. Wiele, jeśli nie wszystkie, współczesne dyskusje dotyczące pokuty w ogóle, a pokutnej ofiary Chrystusa w szczególności, odbywa się wokół różnych konkurujących "teorii pokuty." Teorie te przedstawiają próby wyjaśnienia, w takim czy innym stopniu systematyczne, jak działa pokuta, a w szczególności ofiarnicza śmierć Chrystusa na krzyżu. Czasami zamiast „teorii” używa się terminu „model”. W ramach teologii zachodniej w VII i VIII wieku nastąpiła zmiana w dążeniu do ustalenia, w jaki sposób pewne nauki i doktryny pasują do siebie i jak działają pewne tajemnice Kościoła. To wyznaczyło drogę dla teologii eucharystycznej, która trwała przez reformację i trwa aż po dziś dzień. W kontekście pokuty oznaczało to zwrot od skupienia się na tym, czego Chrystus dokonał na krzyżu, do próby wyjaśnienia, jak i dlaczego dokonał tego w taki właśnie sposób. Najbardziej znanym przykładem zwrotu w podejściu do tych spraw na historycznej ścieżce tego zagadnienia jest oczywiście "Cur Deus Homo?" Anzelma z Canterbury. "Dlaczego Bóg stał się człowiekiem?" nadal nosiło w sobie tkankę wcześniejszej teologii w łączeniu pokutnej śmierci Chrystusowej z wcieleniem, ale także podążała za nową trajektorią próby wyjaśnienia jak i dlaczego. W naszych czasach Simon Gathercole przedstawił jedną z tych teorii lub modeli, zastępczą karną pokutę jako lepszą od wszystkich innych, ponieważ jako jedyna zapewnia ona „mechanizm”, przez który dokonuje się pokuta.
Cała ta dyskusja opiera się na szeregu założeń, które rozpadają się nawet przy powierzchownej próbie weryfikacji. Nie ma na przykład powodu, aby wierzyć, że tajemnice Boga działają zgodnie z „mechanizmami” zrozumiałymi dla ludzkiego umysłu. Nie ma powodu, aby wierzyć, że którykolwiek z różnych metaforycznych opisów używanych przez Pismo Święte i ojców do opisania pokutnej ofiary Chrystusa na krzyżu ma dokładnie odzwierciedlać to, co się tam wydarzyło w wyczerpującym i wyłącznym sensie, tak że opisy te mogłyby reprezentować „teorie”, które można sobie przeciwstawiać. Nie ma podstaw, aby wierzyć, że problemy w stworzeniu, które pojawiły się przez ludzki grzech, wymagają jakiejś szczególnej odpowiedzi od Boga w postaci remedium, tak jakby istniały jakieś nadrzędne zasady lub koncepcja sprawiedliwości, której podlegałby sam Bóg.
Pismo Święte i ojcowie rozumieją raczej pokutną śmierć Chrystusa jako objawienie Jego boskiej chwały. Pokuta w starym przymierzu, jak opisano to w Piśmie Hebrajskim, reprezentuje częściowe i wstępne objawienie chwały Chrystusa, który przychodzi do jej pełni w swojej śmierci na krzyżu. Pismo Święte i ojcowie medytują nad tym, co jest objawione o Chrystusie w tych wydarzeniach i nad tym, co On osiągnął, w tych potężnych czynach, dla swego stworzenia, włączając w to również nas samych. Celem tej serii artykułów jest przedstawienie, w jaki sposób to objawienie Chrystusa jest opisane w Piśmie Świętym. Nie chodzi o to, aby promować jedną z tych „teorii” przeciwko innym. Jedyną krytyką, jaka będzie tu przedstawiona wobec różnych modeli pokuty, będzie oczywista krytyka ich nieobecności w świadectwach Pisma Świętego. Takie teorie, tylko dlatego, że były rozwijane, a nawet stały się popularne, nie wymagają, byśmy je obalali. Przeciwnie, ci, którzy chcieliby je rozwijać, powinni udowodnić ich zasadność. Co ważniejsze, muszą one wykazać słuszność założeń, na których zostały stworzone, a założenia te nie są podzielane ani przez Pismo Święte, ani przez ojców.
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: Sheep1389 / orthphoto.net /
Słowo „pokuta” jest słowem stworzonym na potrzeby tłumaczenia biblijnego i nie ma wcześniejszej historii etymologicznej. Niektóre współczesne przekłady poszły w stronę tłumaczenia go jako „pojednanie”. We współczesnych źródłach naukowych tłumaczenie „oczyszczenie” stało się również bardzo popularne.
Pochodzenie tego terminu znajduje się w hebrajskiej grupie słów „kfr”. Słowa hebrajskie mają trzyliterowe rdzenie, którego można następnie wykorzystać do utworzenia pokrewnych czasowników i rzeczowników o podobnym znaczeniu. Jedna z forma tego słowa tworzy nazwę dla świętego dnia Jom Kippur, Dnia Pojednania. Rdzeń „kfr” wydaje się pochodzić z równoległego słowa akadyjskiego, które uformowało czasownik „wycierać”. W języku hebrajskim oznacza to wycieranie, wymazywanie lub zakrywanie. W hebrajskich pismach jest na przykład rozmyślna gra słów w opisie rytuału Dnia Pojednania w Księdze Kapłańskiej [Kpł 16]. Krew jest wycierana lub smarowana w sanktuarium, co wyciera grzech. Krew zakrywa przedmioty w przybytku, a grzechy są zakryte przed obliczem Boga. Kadzidło przykrywa pojawienie się samego Boga w sanktuarium, tak że arcykapłan nie widzi Go i nie umiera. Działanie to ma kluczowe znaczenie dla całego kultu Izraelitów. Pokrywą arki przymierza jest „pokuta” (choć często tłumaczona jako „przebłagalnia”). Późniejsza świątynia określana jest mianem „domu pokuty” [np. 1 Krn 28,20]. Pomimo centralnego znaczenia tego terminu w kontekstach rytualnych, jest on również używany w hebrajskich pismach świętych w kontekście relacji między ludźmi. Jest używany na przykład wtedy, gdy Jakub po wielu latach przygotowuje się do ponownego spotkania ze swoim bratem Ezawem i przesyła przed sobą ofiary w nadziei, że „zakryją twarz Ezawa”, dosłownie „odpokutują jego twarz” [Rdz 32,20]. Można wtedy zauważyć, że grupa słów „kfr” obejmuje przywrócenie relacji między osobami i społecznościami w sensie ogólnym, ale obejmuje również elementy rytualne mające na celu usunięcie lub zakrycie przyczyny wyobcowania.
W greckim tłumaczeniu hebrajskiego Pisma Świętego słowo „hilasmos” i inne pokrewne słowa są używane do tłumaczenia grupy słów „kfr”. Ten wybór tłumaczenia ma niektóre z tych samych trudności odnośnie dostarczania dodatkowych informacji na temat znaczenia tego terminu, co w słowie "pokuta". Chociaż omawiane są podobne pojęcia, nie ma znanych przedchrześcijańskich, nieżydowskich przykładów słowa „hilasmos” w literaturze greckiej. Przez pierwsze kilka wieków jego znanego nam użycia, termin ten jest po prostu greckim substytutem słów "kfr" i niesie tylko znaczenie tych ostatnich. Pierwsze znane zastosowania tego terminu w kontekście pogańskim pochodzą z I wieku n.e. od Plutarcha, są równoległe do czasu kompozycji Nowego Testamentu. Plutarch zawsze używa tego terminu odnosząc się do ofiar używanych do uspokojenia gniewnej lub urażonej istoty nadprzyrodzonej, boga lub ducha zmarłego człowieka. Stanowi to węższe użycie niż słowa "kfr", chociaż tłumacze Pisma Świętego, a później żydowscy autorzy, tacy jak Filon z Aleksandrii, swobodnie używali "hilasmos" w przypadkach obejmujących zarówno związki bosko-ludzkie, jak i międzyludzkie. W myśli żydowskiej i chrześcijańskiej są to pojęcia nierozłączne.
W świetle tych ogólnych definicji opartych na sposobach użycia tego terminu, kolejne teksty z tej serii opiszą bardziej szczegółowo sposoby, w jakie pojęcie pokuty jest definiowane w pismach. W świetle tych pojęć biblijnych, pojęcie gniewu Bożego, zgodnie z jego zastosowaniem w Piśmie Świętym, będzie również dokładniej zdefiniowane. Następnie zostaną omówione sposoby, za pomocą których sytuacja opisana przez ten gniew zostaje złagodzona. Wówczas to rozumienie pokuty, jakie ma zastosowanie w kontekście ofiary (w ogólności), będzie zastosowane do ofiary Chrystusa (w szczególności). Na koniec zostanie opisany związek pomiędzy pokutą ofiary Chrystusa a pokrewnymi koncepcjami odkupienia i zbawienia w ich kosmicznym zakresie.
Oprócz wyjaśnienia terminologii istnieją jednak dalsze przekonania związane z pokutą, w większości ugruntowane w zachodniej teologii, które muszą zostać odrzucone. Wiele, jeśli nie wszystkie, współczesne dyskusje dotyczące pokuty w ogóle, a pokutnej ofiary Chrystusa w szczególności, odbywa się wokół różnych konkurujących "teorii pokuty." Teorie te przedstawiają próby wyjaśnienia, w takim czy innym stopniu systematyczne, jak działa pokuta, a w szczególności ofiarnicza śmierć Chrystusa na krzyżu. Czasami zamiast „teorii” używa się terminu „model”. W ramach teologii zachodniej w VII i VIII wieku nastąpiła zmiana w dążeniu do ustalenia, w jaki sposób pewne nauki i doktryny pasują do siebie i jak działają pewne tajemnice Kościoła. To wyznaczyło drogę dla teologii eucharystycznej, która trwała przez reformację i trwa aż po dziś dzień. W kontekście pokuty oznaczało to zwrot od skupienia się na tym, czego Chrystus dokonał na krzyżu, do próby wyjaśnienia, jak i dlaczego dokonał tego w taki właśnie sposób. Najbardziej znanym przykładem zwrotu w podejściu do tych spraw na historycznej ścieżce tego zagadnienia jest oczywiście "Cur Deus Homo?" Anzelma z Canterbury. "Dlaczego Bóg stał się człowiekiem?" nadal nosiło w sobie tkankę wcześniejszej teologii w łączeniu pokutnej śmierci Chrystusowej z wcieleniem, ale także podążała za nową trajektorią próby wyjaśnienia jak i dlaczego. W naszych czasach Simon Gathercole przedstawił jedną z tych teorii lub modeli, zastępczą karną pokutę jako lepszą od wszystkich innych, ponieważ jako jedyna zapewnia ona „mechanizm”, przez który dokonuje się pokuta.
Cała ta dyskusja opiera się na szeregu założeń, które rozpadają się nawet przy powierzchownej próbie weryfikacji. Nie ma na przykład powodu, aby wierzyć, że tajemnice Boga działają zgodnie z „mechanizmami” zrozumiałymi dla ludzkiego umysłu. Nie ma powodu, aby wierzyć, że którykolwiek z różnych metaforycznych opisów używanych przez Pismo Święte i ojców do opisania pokutnej ofiary Chrystusa na krzyżu ma dokładnie odzwierciedlać to, co się tam wydarzyło w wyczerpującym i wyłącznym sensie, tak że opisy te mogłyby reprezentować „teorie”, które można sobie przeciwstawiać. Nie ma podstaw, aby wierzyć, że problemy w stworzeniu, które pojawiły się przez ludzki grzech, wymagają jakiejś szczególnej odpowiedzi od Boga w postaci remedium, tak jakby istniały jakieś nadrzędne zasady lub koncepcja sprawiedliwości, której podlegałby sam Bóg.
Pismo Święte i ojcowie rozumieją raczej pokutną śmierć Chrystusa jako objawienie Jego boskiej chwały. Pokuta w starym przymierzu, jak opisano to w Piśmie Hebrajskim, reprezentuje częściowe i wstępne objawienie chwały Chrystusa, który przychodzi do jej pełni w swojej śmierci na krzyżu. Pismo Święte i ojcowie medytują nad tym, co jest objawione o Chrystusie w tych wydarzeniach i nad tym, co On osiągnął, w tych potężnych czynach, dla swego stworzenia, włączając w to również nas samych. Celem tej serii artykułów jest przedstawienie, w jaki sposób to objawienie Chrystusa jest opisane w Piśmie Świętym. Nie chodzi o to, aby promować jedną z tych „teorii” przeciwko innym. Jedyną krytyką, jaka będzie tu przedstawiona wobec różnych modeli pokuty, będzie oczywista krytyka ich nieobecności w świadectwach Pisma Świętego. Takie teorie, tylko dlatego, że były rozwijane, a nawet stały się popularne, nie wymagają, byśmy je obalali. Przeciwnie, ci, którzy chcieliby je rozwijać, powinni udowodnić ich zasadność. Co ważniejsze, muszą one wykazać słuszność założeń, na których zostały stworzone, a założenia te nie są podzielane ani przez Pismo Święte, ani przez ojców.
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: Sheep1389 / orthphoto.net /