Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Chrystus Nasza Pascha
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk), 03 października 2022
W 1 Liście do Koryntian [1 Kor 5,7] św. Paweł stwierdza, że Chrystus, nasza Pascha, został za nas ofiarowany. Chociaż identyfikacja św. Pawła jest niewiarygodnie jasna i prosta, identyfikacja Chrystusa jako baranka paschalnego oraz Jego śmierci i zmartwychwstania jako nowej Paschy jest wszechobecna w Piśmie Świętym. W prawosławnej praktyce liturgicznej zazwyczaj nie tłumaczymy słowa Pascha. Pascha jest po prostu greckim słowem oznaczającym Paschę, gdziekolwiek występuje liturgicznie. Dlatego nasze uroczyste obchody śmierci i zmartwychwstania Chrystusa nazywamy "Paschą". Stary Testament ukazuje wzory pracy Boga z ludzkością i w Jego stworzeniu, w tym w naszym odkupieniu. Wzorce te są następnie przyjmowane i wypełniane, wypełniane aż do przepełnienia, przez Chrystusa. Chociaż śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa we współczesnej dyskusji teologicznej na Zachodzie są najczęściej omawiane w odniesieniu do pojednania, to Pascha jest podstawowym wzorem, który Pismo Święte i chrześcijańska tradycja liturgiczna postrzegają jako wypełniający się znaczeniem i zbawczą mocą w tych wydarzeniach w życiu Chrystusa.
Oprócz jasnej identyfikacji św. Pawła, Chrystus jest wyraźnie utożsamiany z Paschą również w inny sposób. Jest on wielokrotnie identyfikowany jako "Baranek Boży", szczególnie przez Św. Jana Chrzciciela i w Apokalipsie Św. Jana [J 1,29.36; Ap 5,1-7; 21,14]. Warto zauważyć, że rytuał Dnia Pojednania obejmował dwa kozły, a nie baranka. Wszystkie cztery Ewangelie opisują Chrystusa przychodzącego do Jerozolimy, aby cierpieć ukrzyżowanie i zmartwychwstać, jako nakładające się na Paschę, która przypadła w dniu, w którym Chrystus spoczął w grobie. W Księdze Wyjścia 12, kiedy Pan, Bóg Izraela, ogłasza nadejście pierwszej Paschy, podczas zwieńczenia plag nad Egiptem, opisany zostaje sposób, w jaki uroczyste, ofiarne upamiętnienie tego wydarzenia powinno być zachowane w przyszłości, jeszcze zanim to wydarzenie faktycznie się wydarzy [Wj 12,14-20]. W ten sam sposób Chrystus ustanawia Eucharystię przed swoją śmiercią i zmartwychwstaniem, i w kontekście posiłku związanego z obchodami Paschy. Św. Paweł opisuje chrześcijański chrzest w kategoriach przeprawy przez morze, a chrześcijańskie życie skupione wokół Eucharystii w kategoriach wędrówki po pustyni, które oczywiście są następstwem Paschy jako wydarzenia zbawczego [1 Kor 10,1-4]. Można by przytoczyć wiele innych przykładów.
Nadrzędnym tematem Paschy jest wyzwolenie od niewolnictwa. Jest to całkiem oczywiste w przypadku pierwszej Paschy, że Izraelici byli niewolnikami w Egipcie i że Pascha była kluczowym wydarzeniem w ich uwolnieniu z tej niewoli. Ale można by przypuszczać, że byli niewolnikami, ogólnie rzecz biorąc, narodu egipskiego. To nadaje wyobrażenie niewolnictwa, pod którym cierpieli, jako podobnego do niewolnictwa praktykowanego przez Greków i Rzymian lub do późniejszego niewolnictwa w świecie zachodnim. Prowadziłoby to do uznania, że plagi, zakończone Paschą, reprezentują gniew Boży i sąd przeciwko narodowi egipskiemu. Nie jest to jednak sposób, w jaki tekst Księgi Wyjścia przedstawia wybawienie Izraela. Jest całkiem jasne, że Pan, Bóg Izraela, wykonuje wyrok nie przeciwko osobom ludzkim, ale przeciwko bogom Egiptu [Wj 12,12]. Faraon uważał się za jednego z tych bogów w formie cielesnej (za Horusa). Tekst biblijny nie zaprzecza temu, widząc, że faraon rzeczywiście jest ucieleśnieniem duchowych mocy zła w Egipcie. Z tego powodu kanon Paschalny określa faraona mianem „prześladującego olbrzyma”.
Izraelici i wszyscy Egipcjanie zostali zniewoleni mocami, które pragną zła, będąc zniewolonymi przez faraona, który jest ich przedstawicielem. To faraon wykorzystywał Izraelitów jako niewolników w budowaniu miast i pomników własnej wielkości. Mocą, dzięki której te ciemne moce, działając za pośrednictwem faraona, dokonały tego zniewolenia, była moc śmierci. Tylko Jahwe może stworzyć i dać życie. Na początku Księgi Wyjścia, w odniesieniu do ludu Izraela, używany jest język kreacyjny. Ich ‘stawanie się licznymi’ używa tego samego czasownika, które użyty jest podczas opisu stworzenia w Księdze Rodzaju [Wj 1,7]. Boże przykazanie dla nowo stworzonej ludzkości, powtórzone po wypędzeniu z Raju i ponownie po potopie Noego, głosiło, aby wydać owoc, rozmnażać się i napełniać ziemię. Izraelici wiernie wypełniają to przykazanie, ale sprzeciwiają się im zbuntowane siły duchowe, które stoją za faraonem. Odpowiedzią faraona jest użycie śmierci do przedłużenia i wzmocnienia ich zniewolenia. Po pierwsze nakazuje, aby wszyscy mężczyźni Izraelici zostali usunięci w łonie matki [Wj 1,16]. Kiedy ten plan nie działa, ponieważ egipskie położne nie chcą w tym uczestniczyć, wydaje on ogólny rozkaz topienia dzieci Izraelitów w Nilu [Wj 1,22].
Wydarzenie Paschy, w tym ostatnia plaga, śmierci pierworodnych, odpowiada na to w kilku trajektoriach. Pierwszą jest prosta sprawiedliwość. Faraon zamordował męskie dzieci Izraelitów z Egipcjanami jako uległymi wspólnikami. Faraon i Egipcjanie doświadczają zatem śmierci swoich pierworodnych synów jako wyrównania. Wszystkie plagi, w tym dziesiąta, wykazały bezsilność faraona i innych bogów Egiptu. Każda plaga przyniosła śmierć. W przypadku kilku z nich egipscy magowie byli w stanie częściowo naśladować plagę, przynosząc jednak jeszcze więcej śmierci. Ale w żadnym wypadku żaden z bogów Egiptu nie był w stanie, jak twierdzili, przynieść życia, aby przeciwdziałać pladze i śmierci sprowadzonej na Egipt. Faraon i inni bogowie nie mają władzy nad życiem i śmiercią. Pan, Bóg Izraela, sprowadza sąd i gniew na bogów Egiptu, a z niego wyprowadza nowe życie, nowonarodzony naród Izraela.
Wraz z opisem tego, co Bóg robi w czasie Paschy, pojawia się również kwestia rytuału, zarówno w pierwotnym wydarzeniu, jak i w jego późniejszej corocznej praktyce. Należy od razu zauważyć, że w rytuale paschalnym nie ma wyraźnego elementu substytucji. Nic nie wskazuje na to, że jagnię jest zabijane zamiast pierworodnego dziecka tracącego życie. Staje się to oczywiste z kilku powodów, gdy tekst jest czytany uważnie. Rytualny tekst nie zwraca uwagi na zabijanie baranka. Oznacza to, że jego śmierć jest przypadkowa, nie jest częścią rytuału. Zamiast tego, cała uwaga jest zwrócona na to, jak baranek ma być gotowany i jedzony [Wj 12,3-11]. Jest to zgodne z normą rytuału ofiarnego. Wiele ofiar, takich jak ofiara zboża i napojów, nie wiązało się z zabijaniem czegokolwiek. Wszystkie jednak wiążą się z posiłkiem. Co więcej, baranki nie są rozdzielone według liczby żyć, które zostaną oszczędzone. Nie jest tak, że „jedno jagnię na jednego pierworodnego syna w gospodarstwie”, że niektóre gospodarstwa domowe musiałyby oferować kilka jagniąt, a inne nie musiałyby oferować żadnych. Przeciwnie, jagnięta są rozdzielone po jednym na gospodarstwo domowe [Wj 12,3]. Co jednak ważne, bardzo małe gospodarstwo domowe, które nie może zjeść całego baranka w jedną noc, może dzielić go z innym małym gospodarstwem domowym [Wj 12,4]. Tak więc podział jest zgodny z tym, co dane gospodarstwo domowe jest w stanie zjeść, a nie oparty na oszczędzonym życiu pierworodnych dzieci.
Wreszcie, każdy rodzaj substytucji zakładałby, że Bóg w swym sądzie i gniewie wymagał śmierci pierworodnych nie tylko faraona i Egipcjan, ale także Izraelitów. Nic nie wskazuje na to, że był to jakiś wymóg, a raczej było to działanie podjęte przez Pana, Boga Izraela, aby publicznie pokonać swoich wrogów, bogów Egiptu i uwolnić swój lud. Nie ma też żadnej informacji, że plaga ta była skierowana przeciwko Izraelitom i Egipcjanom w jednakowy sposób. Główną częścią natury tej plagi jest ustanowienie sprawiedliwości dla hebrajskich dzieci, zamordowanych przez faraona i jego lud. Pan odbierający życie większej liczbie dzieci hebrajskich nie miałby w tym kontekście sensu. Poprzednie plagi spadły na ziemię egipską, ale Izraelici pozostali nietknięci [Wj 8,27; 9.4.26; 10,23]. Dlaczego ktoś miałby zakładać, że ta spadnie również na Izrael? Nie tylko nie wynika to z tekstu, ale jest sprzeczne z tym, co faktycznie stwierdza tekst.
Przeciwnie, sam Pan, Bóg Izraela, ujawnia, co rytuał ma spełniać w swojej praktyce. Stwierdza, że rytuał Paschy dokona rozróżnienia między Izraelem a Egiptem [Wj 11,4-7]. Poprzednie plagi spadły na całą ziemię egipską, ale nie na ziemię Gosen, gdzie mieszkali Izraelici. Ale rozróżnienie, które uczynił Pan, nie było oparte na regionie, w którym mieszkał lud, ani na pochodzeniu etnicznym, ale rozdzielił ich na swój wierny naród i na tych, którzy chcieli pozostać w niewoli bogów egipskich. Pascha dokonuje tego rozróżnienia poprzez ofiarny rytuał i poprzez znaczenie krwią baranka drzwi domostw. Izrael został utworzony, lud mieszkający w Egipcie stał się Izraelitami przez uwielbienie i posłuszeństwo rozkazowi Pana, niezależnie od pochodzenia etnicznego. Niewierni, niezależnie od pochodzenia etnicznego, tego dnia stali się Egipcjanami. Wierni, bez względu na pochodzenie etniczne, stali się częścią ludu Bożego, Izraela, w tym dniu i w następnych pokoleniach, poprzez uczestnictwo w rytuale Paschy.
Śmierć Chrystusa i zmartwychwstanie wypełniają, i to wypełniają aż do przepełnienia, zamysł pierwszej Paschy. W czasie Paschy lud Izraela został uwolniony z niewoli duchowych mocy niegodziwości i śmierci, w sposób tymczasowy, na małą skalę. Poprzez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, nową Paschę, te duchowe moce zostają pokonane i odrzucone raz na zawsze, a moc śmierci staje się bezsilna. Tak jak bycie Izraelitą oznaczało konieczność uczestniczenia poprzez rytuał i posłuszeństwo w wydarzeniach pierwszej Paschy, bycie chrześcijaninem oznacza uczestnictwo w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa poprzez sakramentalny kult i życie w posłuszeństwie. „Dzisiaj objawiona jest nam święta Pascha, nowa i święta Pascha, mistyczna Pascha, Pascha godna czci, Pascha, która jest Chrystusem Odkupicielem”.
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: casian123 / orthphoto.net /
Oprócz jasnej identyfikacji św. Pawła, Chrystus jest wyraźnie utożsamiany z Paschą również w inny sposób. Jest on wielokrotnie identyfikowany jako "Baranek Boży", szczególnie przez Św. Jana Chrzciciela i w Apokalipsie Św. Jana [J 1,29.36; Ap 5,1-7; 21,14]. Warto zauważyć, że rytuał Dnia Pojednania obejmował dwa kozły, a nie baranka. Wszystkie cztery Ewangelie opisują Chrystusa przychodzącego do Jerozolimy, aby cierpieć ukrzyżowanie i zmartwychwstać, jako nakładające się na Paschę, która przypadła w dniu, w którym Chrystus spoczął w grobie. W Księdze Wyjścia 12, kiedy Pan, Bóg Izraela, ogłasza nadejście pierwszej Paschy, podczas zwieńczenia plag nad Egiptem, opisany zostaje sposób, w jaki uroczyste, ofiarne upamiętnienie tego wydarzenia powinno być zachowane w przyszłości, jeszcze zanim to wydarzenie faktycznie się wydarzy [Wj 12,14-20]. W ten sam sposób Chrystus ustanawia Eucharystię przed swoją śmiercią i zmartwychwstaniem, i w kontekście posiłku związanego z obchodami Paschy. Św. Paweł opisuje chrześcijański chrzest w kategoriach przeprawy przez morze, a chrześcijańskie życie skupione wokół Eucharystii w kategoriach wędrówki po pustyni, które oczywiście są następstwem Paschy jako wydarzenia zbawczego [1 Kor 10,1-4]. Można by przytoczyć wiele innych przykładów.
Nadrzędnym tematem Paschy jest wyzwolenie od niewolnictwa. Jest to całkiem oczywiste w przypadku pierwszej Paschy, że Izraelici byli niewolnikami w Egipcie i że Pascha była kluczowym wydarzeniem w ich uwolnieniu z tej niewoli. Ale można by przypuszczać, że byli niewolnikami, ogólnie rzecz biorąc, narodu egipskiego. To nadaje wyobrażenie niewolnictwa, pod którym cierpieli, jako podobnego do niewolnictwa praktykowanego przez Greków i Rzymian lub do późniejszego niewolnictwa w świecie zachodnim. Prowadziłoby to do uznania, że plagi, zakończone Paschą, reprezentują gniew Boży i sąd przeciwko narodowi egipskiemu. Nie jest to jednak sposób, w jaki tekst Księgi Wyjścia przedstawia wybawienie Izraela. Jest całkiem jasne, że Pan, Bóg Izraela, wykonuje wyrok nie przeciwko osobom ludzkim, ale przeciwko bogom Egiptu [Wj 12,12]. Faraon uważał się za jednego z tych bogów w formie cielesnej (za Horusa). Tekst biblijny nie zaprzecza temu, widząc, że faraon rzeczywiście jest ucieleśnieniem duchowych mocy zła w Egipcie. Z tego powodu kanon Paschalny określa faraona mianem „prześladującego olbrzyma”.
Izraelici i wszyscy Egipcjanie zostali zniewoleni mocami, które pragną zła, będąc zniewolonymi przez faraona, który jest ich przedstawicielem. To faraon wykorzystywał Izraelitów jako niewolników w budowaniu miast i pomników własnej wielkości. Mocą, dzięki której te ciemne moce, działając za pośrednictwem faraona, dokonały tego zniewolenia, była moc śmierci. Tylko Jahwe może stworzyć i dać życie. Na początku Księgi Wyjścia, w odniesieniu do ludu Izraela, używany jest język kreacyjny. Ich ‘stawanie się licznymi’ używa tego samego czasownika, które użyty jest podczas opisu stworzenia w Księdze Rodzaju [Wj 1,7]. Boże przykazanie dla nowo stworzonej ludzkości, powtórzone po wypędzeniu z Raju i ponownie po potopie Noego, głosiło, aby wydać owoc, rozmnażać się i napełniać ziemię. Izraelici wiernie wypełniają to przykazanie, ale sprzeciwiają się im zbuntowane siły duchowe, które stoją za faraonem. Odpowiedzią faraona jest użycie śmierci do przedłużenia i wzmocnienia ich zniewolenia. Po pierwsze nakazuje, aby wszyscy mężczyźni Izraelici zostali usunięci w łonie matki [Wj 1,16]. Kiedy ten plan nie działa, ponieważ egipskie położne nie chcą w tym uczestniczyć, wydaje on ogólny rozkaz topienia dzieci Izraelitów w Nilu [Wj 1,22].
Wydarzenie Paschy, w tym ostatnia plaga, śmierci pierworodnych, odpowiada na to w kilku trajektoriach. Pierwszą jest prosta sprawiedliwość. Faraon zamordował męskie dzieci Izraelitów z Egipcjanami jako uległymi wspólnikami. Faraon i Egipcjanie doświadczają zatem śmierci swoich pierworodnych synów jako wyrównania. Wszystkie plagi, w tym dziesiąta, wykazały bezsilność faraona i innych bogów Egiptu. Każda plaga przyniosła śmierć. W przypadku kilku z nich egipscy magowie byli w stanie częściowo naśladować plagę, przynosząc jednak jeszcze więcej śmierci. Ale w żadnym wypadku żaden z bogów Egiptu nie był w stanie, jak twierdzili, przynieść życia, aby przeciwdziałać pladze i śmierci sprowadzonej na Egipt. Faraon i inni bogowie nie mają władzy nad życiem i śmiercią. Pan, Bóg Izraela, sprowadza sąd i gniew na bogów Egiptu, a z niego wyprowadza nowe życie, nowonarodzony naród Izraela.
Wraz z opisem tego, co Bóg robi w czasie Paschy, pojawia się również kwestia rytuału, zarówno w pierwotnym wydarzeniu, jak i w jego późniejszej corocznej praktyce. Należy od razu zauważyć, że w rytuale paschalnym nie ma wyraźnego elementu substytucji. Nic nie wskazuje na to, że jagnię jest zabijane zamiast pierworodnego dziecka tracącego życie. Staje się to oczywiste z kilku powodów, gdy tekst jest czytany uważnie. Rytualny tekst nie zwraca uwagi na zabijanie baranka. Oznacza to, że jego śmierć jest przypadkowa, nie jest częścią rytuału. Zamiast tego, cała uwaga jest zwrócona na to, jak baranek ma być gotowany i jedzony [Wj 12,3-11]. Jest to zgodne z normą rytuału ofiarnego. Wiele ofiar, takich jak ofiara zboża i napojów, nie wiązało się z zabijaniem czegokolwiek. Wszystkie jednak wiążą się z posiłkiem. Co więcej, baranki nie są rozdzielone według liczby żyć, które zostaną oszczędzone. Nie jest tak, że „jedno jagnię na jednego pierworodnego syna w gospodarstwie”, że niektóre gospodarstwa domowe musiałyby oferować kilka jagniąt, a inne nie musiałyby oferować żadnych. Przeciwnie, jagnięta są rozdzielone po jednym na gospodarstwo domowe [Wj 12,3]. Co jednak ważne, bardzo małe gospodarstwo domowe, które nie może zjeść całego baranka w jedną noc, może dzielić go z innym małym gospodarstwem domowym [Wj 12,4]. Tak więc podział jest zgodny z tym, co dane gospodarstwo domowe jest w stanie zjeść, a nie oparty na oszczędzonym życiu pierworodnych dzieci.
Wreszcie, każdy rodzaj substytucji zakładałby, że Bóg w swym sądzie i gniewie wymagał śmierci pierworodnych nie tylko faraona i Egipcjan, ale także Izraelitów. Nic nie wskazuje na to, że był to jakiś wymóg, a raczej było to działanie podjęte przez Pana, Boga Izraela, aby publicznie pokonać swoich wrogów, bogów Egiptu i uwolnić swój lud. Nie ma też żadnej informacji, że plaga ta była skierowana przeciwko Izraelitom i Egipcjanom w jednakowy sposób. Główną częścią natury tej plagi jest ustanowienie sprawiedliwości dla hebrajskich dzieci, zamordowanych przez faraona i jego lud. Pan odbierający życie większej liczbie dzieci hebrajskich nie miałby w tym kontekście sensu. Poprzednie plagi spadły na ziemię egipską, ale Izraelici pozostali nietknięci [Wj 8,27; 9.4.26; 10,23]. Dlaczego ktoś miałby zakładać, że ta spadnie również na Izrael? Nie tylko nie wynika to z tekstu, ale jest sprzeczne z tym, co faktycznie stwierdza tekst.
Przeciwnie, sam Pan, Bóg Izraela, ujawnia, co rytuał ma spełniać w swojej praktyce. Stwierdza, że rytuał Paschy dokona rozróżnienia między Izraelem a Egiptem [Wj 11,4-7]. Poprzednie plagi spadły na całą ziemię egipską, ale nie na ziemię Gosen, gdzie mieszkali Izraelici. Ale rozróżnienie, które uczynił Pan, nie było oparte na regionie, w którym mieszkał lud, ani na pochodzeniu etnicznym, ale rozdzielił ich na swój wierny naród i na tych, którzy chcieli pozostać w niewoli bogów egipskich. Pascha dokonuje tego rozróżnienia poprzez ofiarny rytuał i poprzez znaczenie krwią baranka drzwi domostw. Izrael został utworzony, lud mieszkający w Egipcie stał się Izraelitami przez uwielbienie i posłuszeństwo rozkazowi Pana, niezależnie od pochodzenia etnicznego. Niewierni, niezależnie od pochodzenia etnicznego, tego dnia stali się Egipcjanami. Wierni, bez względu na pochodzenie etniczne, stali się częścią ludu Bożego, Izraela, w tym dniu i w następnych pokoleniach, poprzez uczestnictwo w rytuale Paschy.
Śmierć Chrystusa i zmartwychwstanie wypełniają, i to wypełniają aż do przepełnienia, zamysł pierwszej Paschy. W czasie Paschy lud Izraela został uwolniony z niewoli duchowych mocy niegodziwości i śmierci, w sposób tymczasowy, na małą skalę. Poprzez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, nową Paschę, te duchowe moce zostają pokonane i odrzucone raz na zawsze, a moc śmierci staje się bezsilna. Tak jak bycie Izraelitą oznaczało konieczność uczestniczenia poprzez rytuał i posłuszeństwo w wydarzeniach pierwszej Paschy, bycie chrześcijaninem oznacza uczestnictwo w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa poprzez sakramentalny kult i życie w posłuszeństwie. „Dzisiaj objawiona jest nam święta Pascha, nowa i święta Pascha, mistyczna Pascha, Pascha godna czci, Pascha, która jest Chrystusem Odkupicielem”.
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: casian123 / orthphoto.net /