Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Historia parafii św. proroka Eliasza w Białymstoku
Antoni Mironowicz, 02 sierpnia 2016
Przy okazji święta proroka Eliasza prezentujemy historię parafii na Dojlidach w Białymstoku.
Dojlidy są najstarszym ośrodkiem osadniczym w obrębie miasta Białystok. Dobra Białystok i Dojlidy między rokiem 1437 a 1450 otrzymał od Zygmunta Kiejstutowicza Jakub Raczko Tabutowicz (zm. 1463). Po śmierci Jakuba Raczki wszystkie dobra przeszły w ręce jego czterech synów. Starsi synowie, Maciej i Mikołaj Jundziłłowie, sprzedali dobra dojlidzkie w 1528 r. Aleksandrowi Chodkiewiczowi, staroście brzeskiemu, który był właścicielem Dojlid w latach 1528-1549. Pierwsza informacja o parafii prawosławnej w Dojlidach pochodzi z 1571 roku. Cerkiew św. proroka Eliasza w Dojlidach była jedyną świątynią na obszarze dóbr białostockich i dojlidzkich. Ufundował ją właściciel dworu dojlidzkiego i Zabłudowa Grzegorz Chodkiewicz, wojewoda wileński, hetman Wielkiego Księstwa Litewskiego. 21 czerwca 1571 r. zamienił on uposażenie ziemskie duchownemu dojlidzkiemu Kuźmie Dymitrowiczowi (włókę ziemi i dziesięcinę) we wsi Krywlany na podobne w Dojlidach.
Po śmierci Grzegorza Chodkiewicza dobra zabłudowskie i Dojlidy objął jego syn – Aleksander, starosta grodzieński, a po nim Anna Sapieżanka z domu Chodkiewicz. Przed 1628 r. Dojlidy przeszły w ręce Krzysztofa Radziwiłła. W końcu lat 20. XVII w. Radziwiłłowie zbudowali prawosławnej społeczności Dojlid nową świątynię. Cerkiew tę ufundował hetman polny Wielkiego Księstwa Litewskiego Krzysztof Radziwiłł (1615-1640) na miejscu pierwszej wzniesionej przez Grzegorza Chodkiewicza. Parafię dojlidzką powołano dla zapewnienia obsługi duszpasterskiej mieszkańców dworu dojlidzkiego i okolicznych dóbr. W 1628 r. proboszczem parafii był Hrehory Czerniewski, który „według dawnego prawa i posesji swej przy tej cerkwi wolno trzyma zaścianek s pola od rzeki Doylidy, która pole dwór idzie, aż do rzeczki Białegostoku, która idzie ode wsi Doynowy. Na tymże zaścianku cerkiew z dzwonnicą, budowanie jego, ogrody i sianożęć”. Po Krzysztofie Radziwille dobra zabłudowskie i Dojlidy odziedziczył jego syn Janusz Radziwiłł (1612-1655), który wydzierżawił je arianinowi Krzysztofowi Arciszewskiemu, a następnie Samuelowi Mierzeńskiemu. Jego syn Jan Mierzyński prawem zastawnym w 1698 r. sprzedał dobra Dojlidy Stefanowi Mikołajowi Branickiemu.
W latach 1698-1808 Dojlidy należały do rodu Branickich. Braniccy konsekwentnie popierali rozwój wyznania katolickiego i jednym z elementów tej polityki było zmuszanie duchowieństwa prawosławnego do przechodzenia na unię. Z tego okresu istnieje wiele informacji o parafii dojlidzkiej. W 1711 r. proboszcz dojlidzki Piotr Łobaszewski otrzymał obszerną jurydykę pomiędzy obecnymi ulicami Lipową i Sosnową oraz włókę ziemi w trzech polach. Dodatkowo duchowny dojlidzki otrzymał grunty pomiędzy rzeką Biała a dzisiejszymi ulicami Lipową, Malmeda i Nowy Świat. Na jurydyce Jan Klemens Branicki ufundował 9 lutego 1727 r. dla mieszkającej tu ludności ruskiej cerkiew filialną parafii dojlidzkiej św. Mikołaja. Dziedzic ofiarował wówczas duchownemu 25 zł za doroczne modlitwy za dusze zmarłych fundatorów. Wyposażenie do cerkwi filialnej pozyskano z cerkwi św. Mikołaja w Tykocinie. Prawdopodobnie wówczas trafiła tam jedna z kopii cudownej Supraskiej ikony Matki Bożej, znana dziś jako Białostocka ikona Matki Bożej. Wikariuszami parafii dojlidzkiej byli wówczas księża Jan Malabrocki i Jakub Dróżbacki. W latach 40. dojlidzkim proboszczem był Jakub Dróżbacki, który opuścił parafię około 1750 r. W 1752 r. proboszczem cerkwi dojlidzkiej był ks. Jan Baranowski.
Powstanie nowych obiektów sakralnych było związane z osobą hetmana Jana Klemensa Branickiego. Hetman koronny w 1749 r. wystarał się od króla Augusta III Sasa potwierdzenie praw miejskich dla swej rezydencji. Białystok stał się wówczas największym ośrodkiem miejskim na Podlasiu i ważnym centrum życia kulturalnego. Zmiana funkcji miasta pociągnęła za sobą napływ osadnictwa, a zatem i nowe inwestycje sakralne. Jan Klemens Branicki ufundował dwie kaplice: św. Rocha (1750) i św. Marii Magdaleny (1758). 10 maja 1769 r. Jan Klemens Branicki udzielił prezenty na stanowisko proboszcza dojlidzkiego ks. Własiemu Krassowskiemu, który funkcję tę pełnił jeszcze 28 grudnia 1788 roku. 30 października 1793 r. Izabela Branicka prezentowała na proboszcza dojlidzkiego i białostockiego Jana Krassowskiego (1793-1812).
W 1807 r., na mocy traktatu tylżyckiego, Dojlidy wraz z obwodem białostockim znalazły się w granicach Rosji. Przez cały ten okres parafia Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy w Dojlidach miała status samodzielnej cerkwi parafialnej w dekanacie białostockim. Z lat 1815-1818 zachowały się informacje o proboszczu parafii dojlidzkiej. Był nim syn Jana Krassowskiego – Grzegorz, a po nim od 1818 r. – ihumen Jerzy. Od 1828 r. proboszczem parafii dojlidzkiej był Onufry Gogolewski, który w 1839 r. doprowadził w Dojlidach do powrotu unitów do Prawosławia. Ks. Gogolewski pozostawał proboszczem dojlidzkim do 1850 roku. W 1856 r. Dojlidy kupił baron Aleksander Krusenstern, senator Cesarstwa Rosyjskiego. Nowy właściciel Dojlid w bliskim sąsiedztwie cerkwi wybudował reprezentacyjny pałac, a wokół pałacu założył park. Aleksander Krusenstern w 1859 r. przekazał Dojlidy córce Zofii Krusenstern (1840-1926) i jej mężowi Johannowi Friedrichowi Rüdigerowi. W 1858 r. przygotowany został gruntowny projekt przebudowy XVII-wiecznej świątyni. Parafię dojlidzką obsługiwał wówczas wikariusz cerkwi św. Mikołaja w Białymstoku ks. Hipolit Mironowicz (1852-1862). W 1862 r. proboszczem parafii w Dojlidach został absolwent Litewskiego Seminarium Duchownego w Wilnie ks. Józef Sosnowski. Funkcję swą sprawował do 1873 roku. Po nim parafię objął absolwent tegoż seminarium ks. Aleksander Kiendyś (1873- -1877). Kolejnym proboszczem parafii dojlidzkiej był ks. Lew Zieliński, który funkcję swą pełnił aż do 1891 roku. W 1889 r. cerkiew dojlidzką odwiedził arcybiskup litewski Aleksy. Po wizytacji stwierdzono zły stan techniczny świątyni i zalecono przeprowadzenie remontu. Prace te wykonano już za nowego proboszcza ks. Józefa Szyryńskiego (1891-1896).
Przed I wojną światową dojlidzkim proboszczem był ks. Aleksander Kaliszewicz, który zapewniał opiekę duszpasterską do ewakuacji w 1915 roku. Po zakończeniu wojny prawosławni zaczęli wracać z bieżeństwa, jednak na początku 1919 r. dojlidzka cerkiew Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy nie została zwrócona parafianom. Zarówno cerkiew tę, jak i dzwonnicę, dom parafialny oraz uposażenie ziemskie prawosławnej parafii dojlidzkiej, władze bezprawnie przekazały parafii rzymskokatolickiej. W Dojlidach w rękach prawosławnych pozostał tylko cmentarz z pięknym grobowcem rodziny hrabiów Rüdigerów. Dojlidzcy parafianie wyremontowali kaplicę Rüdigerów i wykorzystywali ją w trakcie pogrzebów. Dawna parafia dojlidzka i jej wierni, zgodnie z decyzją władz państwowych i cerkiewnych, 1 czerwca 1921 r. została dołączona do parafii św. Mikołaja w Białymstoku. Taki stan rzeczy utrzymał się do zakończenia II wojny światowej.
Wspomniana wcześniej rodzina Krusensternów odegrała w życiu dojlidzkiej parafii dużą rolę. Jej popularnym przedstawicielem w międzywojennym Białymstoku był wnuk Aleksandra Krusensterna, syn jego młodszej córki Heleny, pułkownik Mikołaj Kawelin. W pamięci mieszkańców zapisał się jako energiczny właściciel ziemski (rezydował w nieodległej Majówce), filantrop i społecznik, współ- założyciel i prezes klubu sportowego Jagiellonia.
Po II wojnie światowej wierni byłej dojlidzkiej parafii postawili na swoim cmentarzu krzyż w pobliżu kaplicy grobowca Krusensternów-Rüdigierów i przy nim się modlili. Wkrótce, za zgodą właścicieli, właśnie w niej postanowili odprawiać akatysty czy panichidy, a później także pogrzeby ze św. Liturgią. Na te nabożeństwa przyjeżdżali duchowni z białostockiego soboru. Wkrótce arcybiskup białostocki i bielski oddelegował im stałego duchownego, ks. Mikołaja Pasternackiego (1885-1970). Dzięki jego staraniom kaplica Krusensterna została rozbudowana.
8 stycznia 1953 r. wierni uzyskali zgodę na restytucję parafii. W listopadzie tego roku dojlidzką parafię objął ks. Aleksander Tomkowid (1926-2000). Uporządkował on zaniedbany cmentarz, zbudował plebanię, a po pięciu latach starań, w 1963 r. rozpoczął rozbudowę cerkwi. W rzeczywistości udało się wybudować nową świątynię, która wchłonęła dawną kaplicę. Jej projekt wykonał wykładowca Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie Adam Stalony-Dobrzański. 1 sierpnia 1970 r. cerkiew została po- święcona przez biskupa białostockiego i gdańskiego Nikanora. W grudniu 1979 r. parafię objął ks. Aleksy Nesterowicz (1920-1993). Kontynuował on prace swego poprzednika związane z wystrojem cerkwi. W latach 1980-1983 powstały dwa boczne ikonostasy, a także drugi rząd w głównym ikonostasie. Powiększono też i ogrodzono cmentarz. Dojlidzką parafię odwiedziło w tym czasie wielu znamienitych gości – m.in. metropolita Teodozjusz, zwierzchnik Cerkwi Prawosławnej w Ameryce (OCA), czy arcybiskup Paweł, zwierzchnik Fińskiej Cerkwi Prawosławnej. Aktywnie działało również koło Bractwa Młodzieży Prawosławnej. To z myślą o młodzieży parafia podjęła kolejny trud – budowę dużych rozmiarów domu katechetycznego z mieszkaniami dla duchownych. Dom został oddany w stanie surowym w październiku 1988 roku.
Na początku lat 90. z inicjatywy ks. Aleksego Nesterowicza wierni z Grabówki i Zaścianek postanowili zbudować filialną kaplicę. Powołali komitet budowlany, w lipcu 1992 r. kupili działkę. 14 lutego 1993 r. arcybiskup białostocki i gdański Sawa poświęcił tymczasową świątynię, a cztery miesiące później erygował samodzielną parafię św. Pantelejmona. Dojlidzka parafia po raz drugi w swej historii stała się parafią-matką.
Wkrótce parafialny dom katechetyczny, przez kilka lat niezagospodarowany z powodu przeniesienia nauki religii do szkół, napełniał się modlitwą i pracą młodziutkich mniszek. 7 maja 1993 r. arcybiskup Sawa i arcybiskup grodzieński i wołkowyski Walenty dokonali poświęcenia i otwarcia przy dojlidzkiej parafii żeńskiego monasteru Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy. Siostry wraz z ihumenią Anastazją modliły się w swojej monasterskiej kaplicy, szyły podrizniki, podrasniki, obłaczenija, wyszywały szaty liturgiczne, pisały ikony. Jedna z mniszek pracowała w gabinecie stomatologicznym, inna nauczała religii w szkole. Równocześnie, w pobliskich Zwierkach, rodzinnej wsi św. Gabriela Zabłudowskiego, prowadzono budowę monasterskiego kompleksu. Mniszki przeniosły się do niego we wrześniu 2008 r., po piętnastu latach pobytu w Dojlidach.
W dojlidzkiej parafii zachodziły kolejne zmiany. Po nagłej śmierci ks. Aleksego Nesterowicza, który odszedł do życia wiecznego 20 listopada 1993 r., proboszczem parafii został dotychczasowy wikariusz, ks. Mikołaj Borowik (1955-2008). Doprowadził on do końca kapitalny remont cerkwi i poszerzył cmentarz. Przez wiele lat był też opiekunem Bractwa Młodzieży Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej i odpowiadał za piesze pielgrzymki na św. Górę Grabarkę. Był również kapelanem w Domu Opieki Społecznej w Zaściankach, koordynował cerkiewne audycje radiowe w języku białoruskim. W sierpniu 2000 r., gdy parafia obchodziła trzydziestolecie poświęcenia cerkwi, do rąk parafian trafił pierwszy numer parafialnej gazetki „Iljinskij listok”, wydawanej trzy razy do roku, na Boże Narodzenie, Wielkanoc i z okazji święta patrona świątyni parafialnej. W tym samym roku pokryto miedzianą blachą dach cerkwi, w kolejnych wyłożono polbrukiem przycerkiewny plac i cmentarne alejki, wykonano nowe kamienno-grafitowe schody do cerkwi. W 2001 r. parafię odwiedził patriarcha aleksandryjski Piotr VII. 3 marca 2008 r. zmarł nagle dojlidzki proboszcz ks. Mikołaj Borowik. Jego następcą został ks. Anatol Fiedoruk. W dniu parafialnego święta tegoż roku arcybiskup białostocki i gdański Jakub poświęcił nową kapliczkę-pomnik, według projektu Jerzego Uścinowicza, upamiętniający tych, którzy zginęli podczas wojny i w trudnych powojennych latach. W tym samym roku parafia zakupiła 1,4276 ha ziemi pod cmentarz. Wkrótce ten nowy kwartał oczyszczono z drzew i zarośli oraz ogrodzono. Dokonano też ewidencji wszystkich pochówków. W latach 2008-2010 przeprowadzono kapitalny remont domu parafialnego i cerkwi. Następnie oczyszczono polichromie.
Życie parafialne rozwija się. W parafii działają trzy chóry: parafialny, którym kieruje ks. protodiakon Michał Ostapczuk, młodzieżowy prowadzony przez Sławomira Jurczuka i Adama Purę oraz dziecięcy kierowany przez Katarzynę Aleksiejuk. W dawnym domu katechetycznym, gdzie wcześniej zamieszkiwały mniszki, z błogosławieństwa arcybiskupa białostockiego i gdańskiego Jakuba w 2011 r. został założony Dom Spokojnej Starości, pierwszy tego typu w Diecezji Białostocko-Gdańskiej. Po trzech latach kosztownych prac adaptacyjnych, 2 sierpnia 2014 r. arcybiskup Jakub i biskup supraski Grzegorz dokonali poświęcenia placówki, w której następnie pojawili się pierwsi pensjonariusze.
Parafia równolegle prowadzi budowę cerkwi św. Grzegorza Peradze, Gruzina, mnicha-naukowca, przedwojennego wykładowcy Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego, który dał świadectwo, że nawet w skrajnie trudnych warunkach, w obozie koncentracyjnym, można dochować wierności nauczaniu Chrystusa. Świątynia wznoszona jest na osiedlu Dojlidy Górne. 1 października 2009 r. arcybiskup Jakub erygował parafię św. archimandryty męczennika Grzegorza Peradze jako filię parafii św. Eliasza, a jej proboszczem mianował ks. Anatola Fiedoruka. Jeszcze jesienią na wyznaczonym przez geodetów terenie postawiono krzyż, a już 6 grudnia 2009 r., w dniu pamięci męczennika Grzegorza Peradze, arcybiskup Jakub dokonał uroczystego poświęcenia krzyża i placu pod budowę nowej cerkwi. Latem na miejscu wznoszonej świątyni w każdą niedzielę wieczorem zaczęto odprawiać akatysty z molebniem w intencji wszystkich ofiarodawców, budowniczych oraz mieszkańców osiedla, a 6 grudnia, w dniu św. Grzegorza Peradze, w cerkwi św. Eliasza – św. Liturgię. 16 września 2012 r. arcybiskup Jakub w asyście biskupa Grzegorza dokonał poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego pod budowę nowej cerkwi. Autorem projektu świątyni jest architekt Michał Bałasz. W 2015 r. parafia uroczyście obchodziła jubileusz 500-lecia istnienia.
Fot. za: orthphoto.net
za: Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, nr 7-8 (320-321), rok 2016
Dojlidy są najstarszym ośrodkiem osadniczym w obrębie miasta Białystok. Dobra Białystok i Dojlidy między rokiem 1437 a 1450 otrzymał od Zygmunta Kiejstutowicza Jakub Raczko Tabutowicz (zm. 1463). Po śmierci Jakuba Raczki wszystkie dobra przeszły w ręce jego czterech synów. Starsi synowie, Maciej i Mikołaj Jundziłłowie, sprzedali dobra dojlidzkie w 1528 r. Aleksandrowi Chodkiewiczowi, staroście brzeskiemu, który był właścicielem Dojlid w latach 1528-1549. Pierwsza informacja o parafii prawosławnej w Dojlidach pochodzi z 1571 roku. Cerkiew św. proroka Eliasza w Dojlidach była jedyną świątynią na obszarze dóbr białostockich i dojlidzkich. Ufundował ją właściciel dworu dojlidzkiego i Zabłudowa Grzegorz Chodkiewicz, wojewoda wileński, hetman Wielkiego Księstwa Litewskiego. 21 czerwca 1571 r. zamienił on uposażenie ziemskie duchownemu dojlidzkiemu Kuźmie Dymitrowiczowi (włókę ziemi i dziesięcinę) we wsi Krywlany na podobne w Dojlidach.
Po śmierci Grzegorza Chodkiewicza dobra zabłudowskie i Dojlidy objął jego syn – Aleksander, starosta grodzieński, a po nim Anna Sapieżanka z domu Chodkiewicz. Przed 1628 r. Dojlidy przeszły w ręce Krzysztofa Radziwiłła. W końcu lat 20. XVII w. Radziwiłłowie zbudowali prawosławnej społeczności Dojlid nową świątynię. Cerkiew tę ufundował hetman polny Wielkiego Księstwa Litewskiego Krzysztof Radziwiłł (1615-1640) na miejscu pierwszej wzniesionej przez Grzegorza Chodkiewicza. Parafię dojlidzką powołano dla zapewnienia obsługi duszpasterskiej mieszkańców dworu dojlidzkiego i okolicznych dóbr. W 1628 r. proboszczem parafii był Hrehory Czerniewski, który „według dawnego prawa i posesji swej przy tej cerkwi wolno trzyma zaścianek s pola od rzeki Doylidy, która pole dwór idzie, aż do rzeczki Białegostoku, która idzie ode wsi Doynowy. Na tymże zaścianku cerkiew z dzwonnicą, budowanie jego, ogrody i sianożęć”. Po Krzysztofie Radziwille dobra zabłudowskie i Dojlidy odziedziczył jego syn Janusz Radziwiłł (1612-1655), który wydzierżawił je arianinowi Krzysztofowi Arciszewskiemu, a następnie Samuelowi Mierzeńskiemu. Jego syn Jan Mierzyński prawem zastawnym w 1698 r. sprzedał dobra Dojlidy Stefanowi Mikołajowi Branickiemu.
W latach 1698-1808 Dojlidy należały do rodu Branickich. Braniccy konsekwentnie popierali rozwój wyznania katolickiego i jednym z elementów tej polityki było zmuszanie duchowieństwa prawosławnego do przechodzenia na unię. Z tego okresu istnieje wiele informacji o parafii dojlidzkiej. W 1711 r. proboszcz dojlidzki Piotr Łobaszewski otrzymał obszerną jurydykę pomiędzy obecnymi ulicami Lipową i Sosnową oraz włókę ziemi w trzech polach. Dodatkowo duchowny dojlidzki otrzymał grunty pomiędzy rzeką Biała a dzisiejszymi ulicami Lipową, Malmeda i Nowy Świat. Na jurydyce Jan Klemens Branicki ufundował 9 lutego 1727 r. dla mieszkającej tu ludności ruskiej cerkiew filialną parafii dojlidzkiej św. Mikołaja. Dziedzic ofiarował wówczas duchownemu 25 zł za doroczne modlitwy za dusze zmarłych fundatorów. Wyposażenie do cerkwi filialnej pozyskano z cerkwi św. Mikołaja w Tykocinie. Prawdopodobnie wówczas trafiła tam jedna z kopii cudownej Supraskiej ikony Matki Bożej, znana dziś jako Białostocka ikona Matki Bożej. Wikariuszami parafii dojlidzkiej byli wówczas księża Jan Malabrocki i Jakub Dróżbacki. W latach 40. dojlidzkim proboszczem był Jakub Dróżbacki, który opuścił parafię około 1750 r. W 1752 r. proboszczem cerkwi dojlidzkiej był ks. Jan Baranowski.
Powstanie nowych obiektów sakralnych było związane z osobą hetmana Jana Klemensa Branickiego. Hetman koronny w 1749 r. wystarał się od króla Augusta III Sasa potwierdzenie praw miejskich dla swej rezydencji. Białystok stał się wówczas największym ośrodkiem miejskim na Podlasiu i ważnym centrum życia kulturalnego. Zmiana funkcji miasta pociągnęła za sobą napływ osadnictwa, a zatem i nowe inwestycje sakralne. Jan Klemens Branicki ufundował dwie kaplice: św. Rocha (1750) i św. Marii Magdaleny (1758). 10 maja 1769 r. Jan Klemens Branicki udzielił prezenty na stanowisko proboszcza dojlidzkiego ks. Własiemu Krassowskiemu, który funkcję tę pełnił jeszcze 28 grudnia 1788 roku. 30 października 1793 r. Izabela Branicka prezentowała na proboszcza dojlidzkiego i białostockiego Jana Krassowskiego (1793-1812).
W 1807 r., na mocy traktatu tylżyckiego, Dojlidy wraz z obwodem białostockim znalazły się w granicach Rosji. Przez cały ten okres parafia Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy w Dojlidach miała status samodzielnej cerkwi parafialnej w dekanacie białostockim. Z lat 1815-1818 zachowały się informacje o proboszczu parafii dojlidzkiej. Był nim syn Jana Krassowskiego – Grzegorz, a po nim od 1818 r. – ihumen Jerzy. Od 1828 r. proboszczem parafii dojlidzkiej był Onufry Gogolewski, który w 1839 r. doprowadził w Dojlidach do powrotu unitów do Prawosławia. Ks. Gogolewski pozostawał proboszczem dojlidzkim do 1850 roku. W 1856 r. Dojlidy kupił baron Aleksander Krusenstern, senator Cesarstwa Rosyjskiego. Nowy właściciel Dojlid w bliskim sąsiedztwie cerkwi wybudował reprezentacyjny pałac, a wokół pałacu założył park. Aleksander Krusenstern w 1859 r. przekazał Dojlidy córce Zofii Krusenstern (1840-1926) i jej mężowi Johannowi Friedrichowi Rüdigerowi. W 1858 r. przygotowany został gruntowny projekt przebudowy XVII-wiecznej świątyni. Parafię dojlidzką obsługiwał wówczas wikariusz cerkwi św. Mikołaja w Białymstoku ks. Hipolit Mironowicz (1852-1862). W 1862 r. proboszczem parafii w Dojlidach został absolwent Litewskiego Seminarium Duchownego w Wilnie ks. Józef Sosnowski. Funkcję swą sprawował do 1873 roku. Po nim parafię objął absolwent tegoż seminarium ks. Aleksander Kiendyś (1873- -1877). Kolejnym proboszczem parafii dojlidzkiej był ks. Lew Zieliński, który funkcję swą pełnił aż do 1891 roku. W 1889 r. cerkiew dojlidzką odwiedził arcybiskup litewski Aleksy. Po wizytacji stwierdzono zły stan techniczny świątyni i zalecono przeprowadzenie remontu. Prace te wykonano już za nowego proboszcza ks. Józefa Szyryńskiego (1891-1896).
Przed I wojną światową dojlidzkim proboszczem był ks. Aleksander Kaliszewicz, który zapewniał opiekę duszpasterską do ewakuacji w 1915 roku. Po zakończeniu wojny prawosławni zaczęli wracać z bieżeństwa, jednak na początku 1919 r. dojlidzka cerkiew Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy nie została zwrócona parafianom. Zarówno cerkiew tę, jak i dzwonnicę, dom parafialny oraz uposażenie ziemskie prawosławnej parafii dojlidzkiej, władze bezprawnie przekazały parafii rzymskokatolickiej. W Dojlidach w rękach prawosławnych pozostał tylko cmentarz z pięknym grobowcem rodziny hrabiów Rüdigerów. Dojlidzcy parafianie wyremontowali kaplicę Rüdigerów i wykorzystywali ją w trakcie pogrzebów. Dawna parafia dojlidzka i jej wierni, zgodnie z decyzją władz państwowych i cerkiewnych, 1 czerwca 1921 r. została dołączona do parafii św. Mikołaja w Białymstoku. Taki stan rzeczy utrzymał się do zakończenia II wojny światowej.
Wspomniana wcześniej rodzina Krusensternów odegrała w życiu dojlidzkiej parafii dużą rolę. Jej popularnym przedstawicielem w międzywojennym Białymstoku był wnuk Aleksandra Krusensterna, syn jego młodszej córki Heleny, pułkownik Mikołaj Kawelin. W pamięci mieszkańców zapisał się jako energiczny właściciel ziemski (rezydował w nieodległej Majówce), filantrop i społecznik, współ- założyciel i prezes klubu sportowego Jagiellonia.
Po II wojnie światowej wierni byłej dojlidzkiej parafii postawili na swoim cmentarzu krzyż w pobliżu kaplicy grobowca Krusensternów-Rüdigierów i przy nim się modlili. Wkrótce, za zgodą właścicieli, właśnie w niej postanowili odprawiać akatysty czy panichidy, a później także pogrzeby ze św. Liturgią. Na te nabożeństwa przyjeżdżali duchowni z białostockiego soboru. Wkrótce arcybiskup białostocki i bielski oddelegował im stałego duchownego, ks. Mikołaja Pasternackiego (1885-1970). Dzięki jego staraniom kaplica Krusensterna została rozbudowana.
8 stycznia 1953 r. wierni uzyskali zgodę na restytucję parafii. W listopadzie tego roku dojlidzką parafię objął ks. Aleksander Tomkowid (1926-2000). Uporządkował on zaniedbany cmentarz, zbudował plebanię, a po pięciu latach starań, w 1963 r. rozpoczął rozbudowę cerkwi. W rzeczywistości udało się wybudować nową świątynię, która wchłonęła dawną kaplicę. Jej projekt wykonał wykładowca Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie Adam Stalony-Dobrzański. 1 sierpnia 1970 r. cerkiew została po- święcona przez biskupa białostockiego i gdańskiego Nikanora. W grudniu 1979 r. parafię objął ks. Aleksy Nesterowicz (1920-1993). Kontynuował on prace swego poprzednika związane z wystrojem cerkwi. W latach 1980-1983 powstały dwa boczne ikonostasy, a także drugi rząd w głównym ikonostasie. Powiększono też i ogrodzono cmentarz. Dojlidzką parafię odwiedziło w tym czasie wielu znamienitych gości – m.in. metropolita Teodozjusz, zwierzchnik Cerkwi Prawosławnej w Ameryce (OCA), czy arcybiskup Paweł, zwierzchnik Fińskiej Cerkwi Prawosławnej. Aktywnie działało również koło Bractwa Młodzieży Prawosławnej. To z myślą o młodzieży parafia podjęła kolejny trud – budowę dużych rozmiarów domu katechetycznego z mieszkaniami dla duchownych. Dom został oddany w stanie surowym w październiku 1988 roku.
Na początku lat 90. z inicjatywy ks. Aleksego Nesterowicza wierni z Grabówki i Zaścianek postanowili zbudować filialną kaplicę. Powołali komitet budowlany, w lipcu 1992 r. kupili działkę. 14 lutego 1993 r. arcybiskup białostocki i gdański Sawa poświęcił tymczasową świątynię, a cztery miesiące później erygował samodzielną parafię św. Pantelejmona. Dojlidzka parafia po raz drugi w swej historii stała się parafią-matką.
Wkrótce parafialny dom katechetyczny, przez kilka lat niezagospodarowany z powodu przeniesienia nauki religii do szkół, napełniał się modlitwą i pracą młodziutkich mniszek. 7 maja 1993 r. arcybiskup Sawa i arcybiskup grodzieński i wołkowyski Walenty dokonali poświęcenia i otwarcia przy dojlidzkiej parafii żeńskiego monasteru Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy. Siostry wraz z ihumenią Anastazją modliły się w swojej monasterskiej kaplicy, szyły podrizniki, podrasniki, obłaczenija, wyszywały szaty liturgiczne, pisały ikony. Jedna z mniszek pracowała w gabinecie stomatologicznym, inna nauczała religii w szkole. Równocześnie, w pobliskich Zwierkach, rodzinnej wsi św. Gabriela Zabłudowskiego, prowadzono budowę monasterskiego kompleksu. Mniszki przeniosły się do niego we wrześniu 2008 r., po piętnastu latach pobytu w Dojlidach.
W dojlidzkiej parafii zachodziły kolejne zmiany. Po nagłej śmierci ks. Aleksego Nesterowicza, który odszedł do życia wiecznego 20 listopada 1993 r., proboszczem parafii został dotychczasowy wikariusz, ks. Mikołaj Borowik (1955-2008). Doprowadził on do końca kapitalny remont cerkwi i poszerzył cmentarz. Przez wiele lat był też opiekunem Bractwa Młodzieży Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej i odpowiadał za piesze pielgrzymki na św. Górę Grabarkę. Był również kapelanem w Domu Opieki Społecznej w Zaściankach, koordynował cerkiewne audycje radiowe w języku białoruskim. W sierpniu 2000 r., gdy parafia obchodziła trzydziestolecie poświęcenia cerkwi, do rąk parafian trafił pierwszy numer parafialnej gazetki „Iljinskij listok”, wydawanej trzy razy do roku, na Boże Narodzenie, Wielkanoc i z okazji święta patrona świątyni parafialnej. W tym samym roku pokryto miedzianą blachą dach cerkwi, w kolejnych wyłożono polbrukiem przycerkiewny plac i cmentarne alejki, wykonano nowe kamienno-grafitowe schody do cerkwi. W 2001 r. parafię odwiedził patriarcha aleksandryjski Piotr VII. 3 marca 2008 r. zmarł nagle dojlidzki proboszcz ks. Mikołaj Borowik. Jego następcą został ks. Anatol Fiedoruk. W dniu parafialnego święta tegoż roku arcybiskup białostocki i gdański Jakub poświęcił nową kapliczkę-pomnik, według projektu Jerzego Uścinowicza, upamiętniający tych, którzy zginęli podczas wojny i w trudnych powojennych latach. W tym samym roku parafia zakupiła 1,4276 ha ziemi pod cmentarz. Wkrótce ten nowy kwartał oczyszczono z drzew i zarośli oraz ogrodzono. Dokonano też ewidencji wszystkich pochówków. W latach 2008-2010 przeprowadzono kapitalny remont domu parafialnego i cerkwi. Następnie oczyszczono polichromie.
Życie parafialne rozwija się. W parafii działają trzy chóry: parafialny, którym kieruje ks. protodiakon Michał Ostapczuk, młodzieżowy prowadzony przez Sławomira Jurczuka i Adama Purę oraz dziecięcy kierowany przez Katarzynę Aleksiejuk. W dawnym domu katechetycznym, gdzie wcześniej zamieszkiwały mniszki, z błogosławieństwa arcybiskupa białostockiego i gdańskiego Jakuba w 2011 r. został założony Dom Spokojnej Starości, pierwszy tego typu w Diecezji Białostocko-Gdańskiej. Po trzech latach kosztownych prac adaptacyjnych, 2 sierpnia 2014 r. arcybiskup Jakub i biskup supraski Grzegorz dokonali poświęcenia placówki, w której następnie pojawili się pierwsi pensjonariusze.
Parafia równolegle prowadzi budowę cerkwi św. Grzegorza Peradze, Gruzina, mnicha-naukowca, przedwojennego wykładowcy Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego, który dał świadectwo, że nawet w skrajnie trudnych warunkach, w obozie koncentracyjnym, można dochować wierności nauczaniu Chrystusa. Świątynia wznoszona jest na osiedlu Dojlidy Górne. 1 października 2009 r. arcybiskup Jakub erygował parafię św. archimandryty męczennika Grzegorza Peradze jako filię parafii św. Eliasza, a jej proboszczem mianował ks. Anatola Fiedoruka. Jeszcze jesienią na wyznaczonym przez geodetów terenie postawiono krzyż, a już 6 grudnia 2009 r., w dniu pamięci męczennika Grzegorza Peradze, arcybiskup Jakub dokonał uroczystego poświęcenia krzyża i placu pod budowę nowej cerkwi. Latem na miejscu wznoszonej świątyni w każdą niedzielę wieczorem zaczęto odprawiać akatysty z molebniem w intencji wszystkich ofiarodawców, budowniczych oraz mieszkańców osiedla, a 6 grudnia, w dniu św. Grzegorza Peradze, w cerkwi św. Eliasza – św. Liturgię. 16 września 2012 r. arcybiskup Jakub w asyście biskupa Grzegorza dokonał poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego pod budowę nowej cerkwi. Autorem projektu świątyni jest architekt Michał Bałasz. W 2015 r. parafia uroczyście obchodziła jubileusz 500-lecia istnienia.
Fot. za: orthphoto.net
za: Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, nr 7-8 (320-321), rok 2016