Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Spotkanie Pańskie
tłum. Nika Pawluczuk, 15 lutego 2022
Spotkanie Pańskie. Rosja. Około 1500 r.
Spotkanie (gr. ἡ ὑπαπαντη) Pańskie (obchodzone 2/15 lutego) w tradycji zachodniej jest zwane Oczyszczeniem Najświętszej Marii Panny. Tak jak większość świąt, które wywodzą się z Palestyny, ofiarowanie Chrystusa w świątyni sięga pierwszych wieków chrześcijaństwa. Istnieją zapisy, które świadczą o tym, że już pod koniec IV w. w Jerozolimie z okazji tego wydarzenia organizowano uroczyste pochody. W Konstantynopolu zaczęto obchodzić to święto w VI w. za panowania Justyniana I Wielkiego. Z kolei w VII w. Spotkanie Pańskie świętowano już także w Rzymie. Według tradycji, która narodziła się w Jerozolimie około 450 roku, podczas uroczystej Liturgii wierni trzymają w dłoniach zapalone świece. Na zachodzie nazwa święta nawiązuje do tego zwyczaju – Lichtmesse, Chandeleur, Candlemas.
Zarówno podczas Obrzezania Pańskiego (obchodzonego 1/14 stycznia), jak i Spotkania Pańskiego Cerkiew ukazuje nam, że twórca prawa sam pokornie je wypełnia. Zgodnie z żydowską tradycją, czterdziestego dnia po narodzinach, nad każdym pierworodnym synem odprawiano obrzęd poświęcenia Bogu oraz przynoszono ofiarę, aby matka dziecka mogła zostać oczyszczona. Podstawą tekstów liturgicznych oraz ikonografii jest treść Ewangelii Świętego Łukasza (Łk 2, 22-38).
Najstarsze znane przedstawienia Spotkania Pańskiego to mozaika, którą można zobaczyć w Bazylice Matki Bożej Większej (Rzym V w.) oraz wizerunek umieszczony na emaliowanym krzyżu relikwiarzowym, znajdującym się w Pałacu Laterańskim (koniec V lub początek VI w.). Ikonografia tego święta ostatecznie formuje się mniej więcej około IX-X w. i od tamtej pory pozostaje praktycznie niezmienna. Na niektórych przedstawieniach Matka Boża trzyma Dzieciątko w swoich objęciach lub podaje je świętemu Symeonowi. Jednak w większości przypadków to właśnie na rękach starca siedzi Zbawiciel. Chrystusa nigdy nie ukazuje się odzianego w pieluszki. Zwykle ma na sobie krótką szatę, która nie zakrywa nóg. Siedząc w ramionach Symeona, błogosławi go. Jest to ikonograficzny typ Zbawiciela Emmanuela: „Niemające początku Słowo Ojca przyjąwszy początek w czasie nie przestaje być Bogiem” (wieczernia, stichera Jana Mnicha, ton 6). „Starodawny stał się Niemowlęciem w ciele” (stichera Patriarchy Germanosa, ton 5). „Dawcę Zakonu Mojżeszowego i spełnienie Zakonu przyjmuje na ręce” (wieczernia, stichera na litii Anatoliosa, ton 1).
Spotkanie Pańskie. Mozaika w Basilica di S.Maria Maggiore. Rzym 430-440.
Dokładnie tak, jak w Ewangelii, motyw oczyszczenia Matki Bożej zupełnie schodzi na drugi plan, a głównym tematem ikony jest Spotkanie Jezusa Chrystusa, zetknięcie Starego i Nowego Testamentu.
Ta scena ma miejsce w świątyni, przed ołtarzem ze wznoszącym się nad nim cyborium. Niekiedy na ołtarzu znajduje się krzyż, księga lub zwój. Po lewej stronie przedstawiana jest Matka Boża, a po prawej starzec Symeon. Bogarodzica pochyla się z wyciągniętymi i okrytymi omoforionem rękoma. Ten gest symbolizuje złożenie ofiary, jako że przed chwilą oddała swojego syna Symeonowi. Teraz to starzec trzyma w swoich ramionach Dzieciątko i pochyla się nad Nim, tym samym oddając Mu cześć. Święty Józef towarzyszy Matce Bożej, między połami szaty niesie ofiarę dla świątyni: dwie białe synogarlice lub dwa gołębie. Te ptaki symbolizują naród izraelski oraz pogański, a także oba testamenty, które łączą się w Chrystusie. Prorokini Anna, córka Fanuela, 84-letnia wdowa (zob. Łk 2, 36-38), stoi tuż za świętym Symeonem. Znajduje się na drugim planie, dokładnie tak, jak Józef. Jest ukazana z profilu, głowę ma uniesioną, a jej skupiona twarz świadczy o tym, że zostało jej ukazane proroctwo.
Starzec Symeon odgrywa tu szczególną rolę – słowa jego proroctwa stały się jedną z pieśni śpiewanych podczas każdej wieczerni w ciągu całego roku liturgicznego. Niektórzy uważają, że starzec, którzy trzymał na swych rękach Chrystusa, pełnił funkcję kapłana w świątyni. Inni zaś twierdzą, że był on jednym z uczonych w Piśmie, synem Hillela i ojcem Gamaliela, nauczyciela apostoła Pawła.
Sądzono również, że był on jednym z siedemdziesięciu tłumaczy, którzy jako pierwsi przełożyli Biblię. Bóg błogosławił mu żyć przez trzysta pięćdziesiąt lat i dopiero kiedy spotkał Zbawiciela, mógł w spokoju odejść z tego świata. W tekstach liturgicznych starzec Symeon jest wychwalany jako jeden z wielkich proroków. Uważa się, że święty ten dostąpił jeszcze większej łaski niż Mojżesz. Mówi się tak dlatego, że Mojżeszowi Bóg się ukazał, lecz jedynie w obłoku, a Symeon miał szansę nosić na rękach Przedwieczne Słowo, które stało się ciałem. To właśnie Ono dało ludziom światłość oraz radość Zmartwychwstania. W tym kontekście słowa „Teraz puszczasz sługę Swego, Panie” nabierają nowego znaczenia – prorok prosi Zbawiciela, aby Ten pozwolił mu głosić radosną nowinę wszystkim umarłym, którzy oczekują Jego przyjścia. Na owej ikonie nie znajdziemy dowodów na to, że Symeon był kapłanem – nosi długą szatę, która opada na jego bose stopy, jego głowa nie jest niczym przykryta, ma długie włosy, takie jakie nosili nazarejczycy. Dzieciątko „na rękach starca zasiada jak na tronie” (wieczernia, stichera na litii Andrzeja z Krety, ton 8). Podczas jutrzni święta Spotkania Pańskiego w jednej ze śpiewanych pieśni możemy usłyszeć słowa Zbawiciela: „To nie Starzec mnie trzyma, ale Ja go trzymam, bowiem prosi mnie o pozwolenie odejścia”.
Wyżej przedstawiona ikona jest wspaniałym przykładem stylu charakterystycznego dla szkoły nowogrodzkiej XV w. Wyróżnia się jednak naturalnością i swobodą wyrazu. Bije od niej szczególnego rodzaju ciepło, tak dobrze odzwierciedlające pobożność narodu rosyjskiego.
Fragment książki: Лосский В. Н., Успенский Л. А., Смысл икон.