Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Podsumowanie Konferencji Naukowej "Wielkie Powroty"
wielkiepowroty2021.pl, 21 października 2021
W dniach 14–17 października w klasztorze św. Onufrego w Jabłecznej odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa „Wielkie powroty. O dziełach sztuki, zbiorach bibliotecznych, archiwaliach i świętościach polskiego prawosławia utraconych i wywiezionych w czasie I i II Wojen Światowych”. Konferencja, której pomysłodawcą i organizatorem był klasztor jabłeczyński, została wyróżniona grantem Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach konkursu „Dyplomacja publiczna 2021”. Celem konferencji było zwrócenie się do prawosławnej spuścizny jako nieodłącznego elementu polskiej kultury, który na przestrzeni stuleci tworzył niepowtarzalną specyfikę kulturową dawnej Rzeczypospolitej. Wielkie spotkanie naukowe zostało zorganizowane w stulecie podpisania Traktatu Ryskiego, wedle którego sowiecka Rosja miała zwrócić polskie dziedzictwo kulturowe, biblioteczne i archiwalne zbiory. Niestety, traktat nie obejmował bezcennych zabytków polskiego prawosławia, które zostały wywiezione w 1915 roku w głąb Imperium Rosyjskiego w ramach tak zwanego bieżeństwa – przymusowej i niepotrzebnej akcji ewakuacyjnej. Bezcenne zabytki, czczone ikony, dzieła sztuki, zbiory bibliotek klasztornych i archiwa cerkiewne w większości przepadły, stając się po rewolucji ofiarą bolszewickiego wandalizmu. Bez tych utraconych zabytków trudno sobie uświadomić prawdziwy obraz prawosławnego dziedzictwa naszej Ojczyzny, wiele z nich znajduje się w muzeach, bibliotekach i archiwach poza dzisiejszymi granicami Polski: w Rosji, Białorusi, Ukrainie, Litwie.
Z tego względu klasztor jabłeczyński zgromadził międzynarodowe grono wybitnych badaczy z Wilna, Moskwy, Petersburga, Mińska, Brześcia, Ostrawy, Lwowa, Łucka, którzy reprezentowali ośrodki naukowe takie jak Instytut Języka Litewskiego, Rosyjska Akademia Nauk, Biblioteka Rosyjskiej Akademii Nauk, Muzeum Staroruskiej Kultury i Sztuki im. Andrzeja Rublowa, Mińska Akademia Teologiczna, Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi, Mińska Akademia Muzyczna, Uniwersytet Ostrawski, Lwowska Akademia Muzyczna im. M. Łysenko, Muzeum Narodowe we Lwowie, Wołyńskie Seminarium Duchowne; obecna była również cała plejada polskich naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu w Bydgoszczy, Białostockiego, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, Podlaskiego Instytutu Naukowego, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Ziemi Chełmskiej, Muzeum Ikon w Warszawie, Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach, zajmujących się dziedzictwem Kościoła prawosławnego w Polsce. Przez trzy dni historycy sztuki, slawiści, muzykolodzy, kampanolodzy, teologowie, historycy, krajoznawcy i muzealnicy próbowali nakreślić losy i specyfikę prawosławnego dziedzictwa dawnej Rzeczypospolitej odnosząc się do utraconych i wywiezionych zabytków. W trakcie konferencji odbyło się osiem sesji naukowych, w trakcie których zostało wygłoszonych 35 referatów, dotyczących: artystycznej spuścizny polskiego prawosławia, cudownych i czczonych ikon, malarstwa monumentalnego, architektury cerkiewnej, rękopiśmiennej tradycji cyrylickiej dawnej Rzeczypospolitej, rękopisów muzycznych, prób rekonstrukcji tradycji muzycznej polskiego prawosławia, losów dzwonów cerkiewnych, zbiorów muzealnych, zbiorów archiwalnych, działalności na rzecz ochrony zabytków, losów zabytków wywiezionych w czasie I Wojny Światowej, a także strat, które przyniosły ze sobą II Wojna Światowa i akcje przesiedleńcze. Oddzielna sesja była poświęcona losowi prawosławnego dziedzictwa ziemi chełmskiej, ze szczególnym uwzględnieniem zabytków klasztoru św. Onufrego w Jabłecznej.
Na konferencji byli obecni przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu z Wydziału Restytucji Dóbr Kultury, którzy niezwykle wysoko ocenili konferencję, jej poziom i problematykę, podkreślając, że jest to pierwsza taka konferencja w Polsce, dająca początek systematycznemu badaniu utraconego dziedzictwa prawosławnego i poczynienia konkretnych kroków ku jego odzyskaniu. Należy podkreślić, że dzięki Bogu konferencja jabłeczyńska stała się prawdziwym forum naukowym, które wzbogaciło każdego z uczestników, dając możliwość otwartej, czasami nieprostej dyskusji; pozwoliła naukowcom wymienić się nowymi odkryciami, uzupełnić bazę źródłową. Konferencja po raz pierwszy przedstawiła problem utraconego dziedzictwa w całej szerokości jego zakresu, który obejmuje wszystkie dziedziny sztuki cerkiewnej. Niezwykle ważnymi były głosy wdzięczności uczestników skierowane do organizatorów i ojca namiestnika, którym dziękowano za stworzenie możliwości dialogu naukowego na tak wysokim poziomie i o tak szerokim zakresie.
Konferencja nie ograniczyła się jedynie do sesji naukowych, a w swoim programie miała również wydarzenia kulturalno-artystyczne. Uczestnicy konferencji zapoznali się z zabytkami klasztoru jabłeczyńskiego, bardzo często wyrażając bardzo ważne zdanie i opinie na temat ich znaczenia i atrybucji. Uczestnicy konferencji zwiedzili najciekawsze zabytki dziedzictwa prawosławnego w okolicznym regionie, odwiedzając XVI-wieczną gotycką cerkiew zamkową wzniesioną przez Sapiehów w Kodniu. Uczestnicy mieli możliwość zobaczenia bardzo ciekawych zabytków w kodeńskiej i sławatyckiej cerkwi, a także w kościele w Hannie. W trakcie konferencji uczestnicy mieli możliwość obcowania z muzycznym dziedzictwem polskiego prawosławia w postaci koncertu i nabożeństwa Całonocnego Czuwania w klasztorze jabłeczyńskim, śpiewanym przez męski chór „Katapetasma” pod dyr. Łukasza Hajduczeni i żeński chór „Armonia” pod dyr. Aleksandry Szymaniuk, które jawiło się prawdziwą syntezą sztuki, ukazując wszystkie dziedziny artystyczne – plastykę, słowo, muzykę w ich naturalnym, organicznym środowisku liturgii. W ramach konferencji w klasztorze jabłeczyńskim zorganizowano wystawę plenerową historycznych zdjęć końca XIX i początku XX w., przedstawiających klasztor jabłeczyński i jego zabytki.
Pierwsza tego typu konferencja naukowa zorganizowana w klasztorze jabłeczyńskim o takim formacie i poziomie naukowym ma rozpocząć serię cyklicznie organizowanych międzynarodowych konferencji naukowych, organizowanych w klasztorze jabłeczyńskim pod ogólnym tytułem „Prawosławna liturgia i sztuka dawnej Rzeczypospolitej”. Zamiarem ojca namiestnika jest, aby klasztor św. Onufrego w Jabłecznej stał się miejscem twórczego namysłu i badań nad prawosławną tradycją naszej Ojczyzny oraz przestrzenią naukowego dialogu dla międzynarodowego grona badaczy. Klasztor jabłeczyński widzi w tym jedno ze swoich powołań, gdyż jest on jedynym w Polsce prawosławnym klasztorem nieprzerwanie istniejącym od końca XV wieku, który nigdy w historii nie zmieniał swojej przynależności wyznaniowej, niezmiennie trwając przy prawosławiu. Klasztor jabłeczyński jest obrazem rodzimego prawosławia Rzeczypospolitej, które na przestrzeni tysiąclecia wyznaczało niepowtarzalną kulturową specyfikę państwa obojga narodów. Bez prawosławnego dziedzictwa, wielkiej sztuki plastycznej, muzycznej, spuścizny literackiej nie można sobie wyobrazić Rzeczypospolitej, a każda próba jej pominięcia staje się zubożeniem i wykrzywieniem sensu tego niezwykłego fenomenu kulturowego, którym była przedrozbiorowa Polska. Klasztor jabłeczyński jest ośrodkiem monastycznym, w którym nieprzerwanie, ponad 500 lat, jest sprawowana liturgia prawosławna, będąca nie tylko syntezą wszelkich sztuk, ale i sercem prawosławia, kwintesencją teologii i doświadczenia duchowego. Z tego względu zamiar zwrócenia się ku liturgicznemu i artystycznemu dziedzictwu polskiego prawosławia jest próbą dotknięcia istoty tej wielkiej tradycji Kościoła Wschodniego, zrozumienia jego historii, specyfiki, niepowtarzalnych syntez, które się dokonały w jego kulturze na obszarze naszej Ojczyzny. Odczytanie tradycji jest gwarantem twórczości i powstania zupełnie nowej jakości, nasze ukierunkowanie na poznanie dawnej tradycji ma perspektywę twórczej przemiany teraźniejszości, jest potrzebnym krokiem dla rozwoju naszej kultury w dniu dzisiejszym. Sięganie do wielkiego dziedzictwa Kościoła prawosławnego ma się stać inspiracją dla szukania porozumienia, wzajemnego wzbogacania się, przekraczania barier i burzenia szablonów, budowania nowych wymiarów międzywyznaniowego dialogu i tworzenia nowej kultury naszej Ojczyzny.
Zadanie publiczne finansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w konkursie „Dyplomacja publiczna 2021”
.jpg)
Z tego względu klasztor jabłeczyński zgromadził międzynarodowe grono wybitnych badaczy z Wilna, Moskwy, Petersburga, Mińska, Brześcia, Ostrawy, Lwowa, Łucka, którzy reprezentowali ośrodki naukowe takie jak Instytut Języka Litewskiego, Rosyjska Akademia Nauk, Biblioteka Rosyjskiej Akademii Nauk, Muzeum Staroruskiej Kultury i Sztuki im. Andrzeja Rublowa, Mińska Akademia Teologiczna, Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi, Mińska Akademia Muzyczna, Uniwersytet Ostrawski, Lwowska Akademia Muzyczna im. M. Łysenko, Muzeum Narodowe we Lwowie, Wołyńskie Seminarium Duchowne; obecna była również cała plejada polskich naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu w Bydgoszczy, Białostockiego, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, Podlaskiego Instytutu Naukowego, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Ziemi Chełmskiej, Muzeum Ikon w Warszawie, Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach, zajmujących się dziedzictwem Kościoła prawosławnego w Polsce. Przez trzy dni historycy sztuki, slawiści, muzykolodzy, kampanolodzy, teologowie, historycy, krajoznawcy i muzealnicy próbowali nakreślić losy i specyfikę prawosławnego dziedzictwa dawnej Rzeczypospolitej odnosząc się do utraconych i wywiezionych zabytków. W trakcie konferencji odbyło się osiem sesji naukowych, w trakcie których zostało wygłoszonych 35 referatów, dotyczących: artystycznej spuścizny polskiego prawosławia, cudownych i czczonych ikon, malarstwa monumentalnego, architektury cerkiewnej, rękopiśmiennej tradycji cyrylickiej dawnej Rzeczypospolitej, rękopisów muzycznych, prób rekonstrukcji tradycji muzycznej polskiego prawosławia, losów dzwonów cerkiewnych, zbiorów muzealnych, zbiorów archiwalnych, działalności na rzecz ochrony zabytków, losów zabytków wywiezionych w czasie I Wojny Światowej, a także strat, które przyniosły ze sobą II Wojna Światowa i akcje przesiedleńcze. Oddzielna sesja była poświęcona losowi prawosławnego dziedzictwa ziemi chełmskiej, ze szczególnym uwzględnieniem zabytków klasztoru św. Onufrego w Jabłecznej.
Na konferencji byli obecni przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu z Wydziału Restytucji Dóbr Kultury, którzy niezwykle wysoko ocenili konferencję, jej poziom i problematykę, podkreślając, że jest to pierwsza taka konferencja w Polsce, dająca początek systematycznemu badaniu utraconego dziedzictwa prawosławnego i poczynienia konkretnych kroków ku jego odzyskaniu. Należy podkreślić, że dzięki Bogu konferencja jabłeczyńska stała się prawdziwym forum naukowym, które wzbogaciło każdego z uczestników, dając możliwość otwartej, czasami nieprostej dyskusji; pozwoliła naukowcom wymienić się nowymi odkryciami, uzupełnić bazę źródłową. Konferencja po raz pierwszy przedstawiła problem utraconego dziedzictwa w całej szerokości jego zakresu, który obejmuje wszystkie dziedziny sztuki cerkiewnej. Niezwykle ważnymi były głosy wdzięczności uczestników skierowane do organizatorów i ojca namiestnika, którym dziękowano za stworzenie możliwości dialogu naukowego na tak wysokim poziomie i o tak szerokim zakresie.
Konferencja nie ograniczyła się jedynie do sesji naukowych, a w swoim programie miała również wydarzenia kulturalno-artystyczne. Uczestnicy konferencji zapoznali się z zabytkami klasztoru jabłeczyńskiego, bardzo często wyrażając bardzo ważne zdanie i opinie na temat ich znaczenia i atrybucji. Uczestnicy konferencji zwiedzili najciekawsze zabytki dziedzictwa prawosławnego w okolicznym regionie, odwiedzając XVI-wieczną gotycką cerkiew zamkową wzniesioną przez Sapiehów w Kodniu. Uczestnicy mieli możliwość zobaczenia bardzo ciekawych zabytków w kodeńskiej i sławatyckiej cerkwi, a także w kościele w Hannie. W trakcie konferencji uczestnicy mieli możliwość obcowania z muzycznym dziedzictwem polskiego prawosławia w postaci koncertu i nabożeństwa Całonocnego Czuwania w klasztorze jabłeczyńskim, śpiewanym przez męski chór „Katapetasma” pod dyr. Łukasza Hajduczeni i żeński chór „Armonia” pod dyr. Aleksandry Szymaniuk, które jawiło się prawdziwą syntezą sztuki, ukazując wszystkie dziedziny artystyczne – plastykę, słowo, muzykę w ich naturalnym, organicznym środowisku liturgii. W ramach konferencji w klasztorze jabłeczyńskim zorganizowano wystawę plenerową historycznych zdjęć końca XIX i początku XX w., przedstawiających klasztor jabłeczyński i jego zabytki.
Pierwsza tego typu konferencja naukowa zorganizowana w klasztorze jabłeczyńskim o takim formacie i poziomie naukowym ma rozpocząć serię cyklicznie organizowanych międzynarodowych konferencji naukowych, organizowanych w klasztorze jabłeczyńskim pod ogólnym tytułem „Prawosławna liturgia i sztuka dawnej Rzeczypospolitej”. Zamiarem ojca namiestnika jest, aby klasztor św. Onufrego w Jabłecznej stał się miejscem twórczego namysłu i badań nad prawosławną tradycją naszej Ojczyzny oraz przestrzenią naukowego dialogu dla międzynarodowego grona badaczy. Klasztor jabłeczyński widzi w tym jedno ze swoich powołań, gdyż jest on jedynym w Polsce prawosławnym klasztorem nieprzerwanie istniejącym od końca XV wieku, który nigdy w historii nie zmieniał swojej przynależności wyznaniowej, niezmiennie trwając przy prawosławiu. Klasztor jabłeczyński jest obrazem rodzimego prawosławia Rzeczypospolitej, które na przestrzeni tysiąclecia wyznaczało niepowtarzalną kulturową specyfikę państwa obojga narodów. Bez prawosławnego dziedzictwa, wielkiej sztuki plastycznej, muzycznej, spuścizny literackiej nie można sobie wyobrazić Rzeczypospolitej, a każda próba jej pominięcia staje się zubożeniem i wykrzywieniem sensu tego niezwykłego fenomenu kulturowego, którym była przedrozbiorowa Polska. Klasztor jabłeczyński jest ośrodkiem monastycznym, w którym nieprzerwanie, ponad 500 lat, jest sprawowana liturgia prawosławna, będąca nie tylko syntezą wszelkich sztuk, ale i sercem prawosławia, kwintesencją teologii i doświadczenia duchowego. Z tego względu zamiar zwrócenia się ku liturgicznemu i artystycznemu dziedzictwu polskiego prawosławia jest próbą dotknięcia istoty tej wielkiej tradycji Kościoła Wschodniego, zrozumienia jego historii, specyfiki, niepowtarzalnych syntez, które się dokonały w jego kulturze na obszarze naszej Ojczyzny. Odczytanie tradycji jest gwarantem twórczości i powstania zupełnie nowej jakości, nasze ukierunkowanie na poznanie dawnej tradycji ma perspektywę twórczej przemiany teraźniejszości, jest potrzebnym krokiem dla rozwoju naszej kultury w dniu dzisiejszym. Sięganie do wielkiego dziedzictwa Kościoła prawosławnego ma się stać inspiracją dla szukania porozumienia, wzajemnego wzbogacania się, przekraczania barier i burzenia szablonów, budowania nowych wymiarów międzywyznaniowego dialogu i tworzenia nowej kultury naszej Ojczyzny.
Zadanie publiczne finansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w konkursie „Dyplomacja publiczna 2021”