Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Na tej Skale zbuduję Kościół Mój… - w ujęciu prawosławnym
Dominika Kovačević, 06 listopada 2019
Kościół katolicki w obronie prymatu Rzymu przytacza dialog Chrystusa z Piotrem (Mt 16, 13,18):
Gdy Jezus przyszedł w okolice Cezarei Filipowej, pytał swych uczniów: «Za kogo ludzie uważają Syna Człowieczego?» A oni odpowiedzieli: «Jedni za Jana Chrzciciela, inni za Eliasza, jeszcze inni za Jeremiasza albo za jednego z proroków». Jezus zapytał ich: «A wy za kogo Mnie uważacie?» Odpowiedział Szymon Piotr: «Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego». Na to Jezus mu rzekł: «Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jony. Albowiem nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w niebie. Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr [czyli Skała], i na tej Skale zbuduję Kościół Mój, a bramy piekielne go nie przemogą. »
Istotnym jest fakt, że rozmowa ta miała miejsce, gdy ludzie, nawet uczniowie Chrystusa, nie byli pewni, kim jest; co więcej, ten dialog odbył się nie na długo przed Przemienieniem na górze, gdzie Jezus ukazał, Kim jest: Mesjaszem, Synem Bożym – a nie żadnym z proroków, skoro rozmawiał wówczas z Mojżeszem i Eliaszem, i głos z nieba zaświadczył, iż jest On Synem Umiłowanym (Mt 17, 5). Przemienienie miało przygotować uczniów do Męki i śmierci krzyżowej w Jerozolimie, o czym Chrystus tuż po tym dialogu jawnie mówi, a Piotr nie chce o tym słyszeć; wówczas Jezus wyraźnie mówi do Piotra: Zejdź Mi z oczu, szatanie! Jesteś Mi zawadą, bo myślisz nie na sposób Boży, lecz na ludzki (Mt 16, 23). Zatem, cały kontekst tej rozmowy jest bardzo ważny.
I tu się nasuwa pytanie: kto lub co jest tą skałą, na której ma być zbudowany Kościół (Cerkiew)? To nie jest Piotr. Jest nim wyznanie Piotra: że Jezus jest Chrystusem (Mesjaszem) i Synem Bożym. Taki pogląd wyraził jeden z arabskich świętych, Jan Damasceński (przełom VII i VIII wieku), w trzeciej pieśni kanonu do apostoła Piotra na jego święto 29 czerwca:
Gdy Jezus przyszedł w okolice Cezarei Filipowej, pytał swych uczniów: «Za kogo ludzie uważają Syna Człowieczego?» A oni odpowiedzieli: «Jedni za Jana Chrzciciela, inni za Eliasza, jeszcze inni za Jeremiasza albo za jednego z proroków». Jezus zapytał ich: «A wy za kogo Mnie uważacie?» Odpowiedział Szymon Piotr: «Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego». Na to Jezus mu rzekł: «Błogosławiony jesteś, Szymonie, synu Jony. Albowiem nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w niebie. Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr [czyli Skała], i na tej Skale zbuduję Kościół Mój, a bramy piekielne go nie przemogą. »
Istotnym jest fakt, że rozmowa ta miała miejsce, gdy ludzie, nawet uczniowie Chrystusa, nie byli pewni, kim jest; co więcej, ten dialog odbył się nie na długo przed Przemienieniem na górze, gdzie Jezus ukazał, Kim jest: Mesjaszem, Synem Bożym – a nie żadnym z proroków, skoro rozmawiał wówczas z Mojżeszem i Eliaszem, i głos z nieba zaświadczył, iż jest On Synem Umiłowanym (Mt 17, 5). Przemienienie miało przygotować uczniów do Męki i śmierci krzyżowej w Jerozolimie, o czym Chrystus tuż po tym dialogu jawnie mówi, a Piotr nie chce o tym słyszeć; wówczas Jezus wyraźnie mówi do Piotra: Zejdź Mi z oczu, szatanie! Jesteś Mi zawadą, bo myślisz nie na sposób Boży, lecz na ludzki (Mt 16, 23). Zatem, cały kontekst tej rozmowy jest bardzo ważny.
I tu się nasuwa pytanie: kto lub co jest tą skałą, na której ma być zbudowany Kościół (Cerkiew)? To nie jest Piotr. Jest nim wyznanie Piotra: że Jezus jest Chrystusem (Mesjaszem) i Synem Bożym. Taki pogląd wyraził jeden z arabskich świętych, Jan Damasceński (przełom VII i VIII wieku), w trzeciej pieśni kanonu do apostoła Piotra na jego święto 29 czerwca:
Na kamieniu Twojej teologii Władca Jezus
zbudował Kościół niezachwiany,
w którym sławimy Ciebie, Apostole Piotrze.
zbudował Kościół niezachwiany,
w którym sławimy Ciebie, Apostole Piotrze.
Tutaj należy zrozumieć, że w kontekście biblijnym – może wręcz ogólnosemickim – słowa skała i kamień stosowane są wymiennie. A takie słowa jak właśnie skała, kamień, kamień węgielny, opoka, fundament pojawiają się w Piśmie Świętym w różnych miejscach i są one ze sobą związane. Dlatego też mówi się o wmurowaniu kamienia węgielnego pod budowę cerkwi/kościoła – jak widać i dosłownie, i symbolicznie. Stąd też w języku arabskim – jednym z języków semickich, tak jak hebrajski i aramejski, które są podstawą Biblii i rodzimymi językami Chrystusa – słowo zawiyya oznacza i kamień węgielny, ale i kąt modlitewny: to w nim umacniamy swoją wiarę w Jezusa.
A podstawową wiarą Cerkwi jest wyznanie Piotra, czyli to, że Jezus jest Chrystusem i Synem Bożym: Wcielonym Bogiem, umęczonym, zmarłym, i pogrzebanym przez odrzucenie Żydów, a także Zmartwychwstałym. Dopóki Cerkiew w to wierzy i to wyznaje, żadne bramy piekielne Jej nie przemogą, o czym świadczą w szczególny sposób męczennicy i wyznawcy: odrzuceni przez świat, wzmocnili Cerkiew w świecie. O tym kamieniu odrzuconym, ale i zwycięskim, mówi już proroczo psalm 117 (Ps 117, 22-24):
Kamień odrzucony przez budujących
stał się kamieniem węgielnym.
Stało się to przez Pana:
cudem jest w oczach naszych.
Oto dzień, który Pan uczynił:
radujmy się zeń i weselmy!
stał się kamieniem węgielnym.
Stało się to przez Pana:
cudem jest w oczach naszych.
Oto dzień, który Pan uczynił:
radujmy się zeń i weselmy!
Do tego fragmentu odwołuje się Chrystus w trakcie rozmów z uczonymi w Piśmie w Wielkim Tygodniu – czyli tygodniu Swej Męki, kiedy zostaje odrzucony przez naród żydowski, ale i w którym odniesie ostatecznie zwycięstwo nad śmiercią przez Swoje Zmartwychwstanie: Jezus im rzekł: «Czy nigdy nie czytaliście w Piśmie: Właśnie ten kamień, który odrzucili budujący, stał się głowicą węgła. Pan to sprawił, i jest cudem w naszych oczach. Dlatego powiadam wam: Królestwo Boże będzie wam zabrane, a dane narodowi, który wyda jego owoce. Kto upadnie na ten kamień, rozbije się, a na kogo on spadnie, zmiażdży go. (Mt 21, 42-44).
Dlatego też fragment psalmu 117 jest prokimnem Liturgii Paschalnej. Jest on także wykorzystywany jako wersety przed troparionem na jutrzni, które zaczynają się od słów: Bóg [jest] Panem, i objawił się nam!
Tu widać, iż owym kamieniem, na którym zbudowany jest Kościół, jest nie tylko wiara w Chrystusa – Pana, Syna Bożego, lecz wręcz On sam. Tak głosi irmos trzeciej pieśni Kanonu Niedzieli Palmowej autorstwa św. Kosmy z Majumy (VIII wiek):
Toczącą się wodę przez Twój nakaz
z odsieczonego twardego kamienia pił izraelski naród.
Tym Kamieniem i Życiem jesteś Ty, Chryste,
na Którym umocniony jest Kościół, wołający:
Hosanna! Błogosławiony jesteś, Który idziesz!
z odsieczonego twardego kamienia pił izraelski naród.
Tym Kamieniem i Życiem jesteś Ty, Chryste,
na Którym umocniony jest Kościół, wołający:
Hosanna! Błogosławiony jesteś, Który idziesz!
Kamieniem jest Chrystus: Zmartwychwstały, Dający wierzącym w Niego życie wieczne z grobu, od którego został odwalony kamień przy Jego Passze; tak mówi irmos trzeciej pieśni Kanonu Paschy autorstwa św. Jana Damasceńskiego:
Przyjdźcie, pijmy więc napój nowy,
nie z jałowej skały cudownie wywiedziony,
lecz źródło tryskające z grobu Chrystusa, które nas umacnia.
nie z jałowej skały cudownie wywiedziony,
lecz źródło tryskające z grobu Chrystusa, które nas umacnia.
Skała, z której tryska woda jako źródło życia, pojawiła się w Starym Testamencie jako praobraz, gdy na pustyni Mojżesz wydobył dla Izraelitów wodę ze skały (zob. Wj 17, 1-7). Do tego odwołują się przytoczone wyżej fragmenty kanonów na święta Wjazdu Jezusa do Jerozolimy oraz Zmartwychwstania Pańskiego. W Starym Testamencie jeszcze w innym miejscu Chrystus został zapowiedziany jako kamień w kontekście właśnie Jego Paschy Krzyżowej; to proroctwo wygłosił Izajasz Iz 8, 13-14):
Pan Zastępów - Jego za Świętego miejcie;
On jest Tym, którego się lękać macie
i który was winien bojaźnią przejmować.
On będzie kamieniem obrazy i skałą potknięcia się
dla obu domów Izraela;
pułapką i sidłem
dla mieszkańców Jeruzalem.
On jest Tym, którego się lękać macie
i który was winien bojaźnią przejmować.
On będzie kamieniem obrazy i skałą potknięcia się
dla obu domów Izraela;
pułapką i sidłem
dla mieszkańców Jeruzalem.
Znowu tutaj widzimy Chrystusa jako kamień, który zostanie odrzucony przez Żydów, i którego nieprzyjęcie spowoduje szkodę temu, który nie uzna Jezusa za Zbawiciela, Mesjasza. Prorok Izajasz mówi o Chrystusie jako o kamieniu także w innym miejscu (Iz 28, 16):
Przeto tak mówi Pan Bóg:
«Oto Ja kładę na Syjonie kamień,
kamień dobrany, węgielny,
cenny, do fundamentów założony.
Kto wierzy, nie potknie się.
«Oto Ja kładę na Syjonie kamień,
kamień dobrany, węgielny,
cenny, do fundamentów założony.
Kto wierzy, nie potknie się.
Nowy Syjon to jedno z określeń Kościoła (Cerkwi) – Syjon starotestamentowy był jego zapowiedzią. Słowa „Kto wierzy, nie potknie się” są paralelne do słów Chrystusa: „bramy piekielne nie przemogą” – to się stanie pod warunkiem, że dany człowiek uznaje Go, tak jak św. Piotr, za Mesjasza i Syna Bożego, stając się tak oto członkiem Kościoła (Cerkwi). A życie Cerkwi reguluje sam Chrystus i Jego przykazania – te dane w Starym Testamencie na kamiennych tablicach, i te przypomniane w Nowym Testamencie; stąd też w swym słynnym wielkim kanonie pokutnym, wielki syryjski święty Andrzej z Krety (przełom VII i VIII wieku), prosi Boga:
Umocnij, Panie, na kamieniu Twoich przykazań
wahające się moje serce,
albowiem Ty jeden jesteś Święty i Pan.
wahające się moje serce,
albowiem Ty jeden jesteś Święty i Pan.
Żydzi odrzucili przykazanie miłości, skupiając się na ludzkich aspektach religii i jej prawniczych szczegółach, miast celu. Przez to nie rozpoznali w osobie Jezusa oczekiwanego Mesjasza, nie uwierzyli Mu, odrzucili Jego nauczanie. Przez to są tymi, co się potknęli; zostali odtrąceni, i nie stali się częścią Nowego Syjonu, do czego nawiązuje apostoł Paweł w liście do Rzymian (Rz 9, 31-32): Izrael, który zabiegał o Prawo usprawiedliwiające, do celu Prawa nie doszedł. Dlaczego? Ponieważ zabiegał o usprawiedliwienie nie z wiary, lecz - jakby to było możliwe - z uczynków. Potknęli się o kamień obrazy. Można uznać to za paradoks, iż potem Rzymianie zapomnieli o tej Pawłowej nauce o Kamieniu.
Święty Paweł także w liście do Efezjan wyraźnie mówi, że kamieniem, na którym zbudowany jest Kościół, którego jesteśmy członkami, i którym kieruje Duch Święty, jest sam Jezus Chrystus, zapowiadany przez Stary Testament, głoszony różnym narodom przez apostołów (Ef 2, 19-22): A więc nie jesteście już obcymi i przychodniami, ale jesteście współobywatelami świętych i domownikami Boga - zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, gdzie kamieniem węgielnym jest sam Chrystus Jezus. W Nim zespalana cała budowla rośnie na świętą w Panu świątynię, w Nim i wy także wznosicie się we wspólnym budowaniu, by stanowić mieszkanie Boga przez Ducha.
Wagę teologii – wiary apostoła Pawła w Jezusa jako Chrystusa, Zbawcę, Pana, zawarł św. Jan Damasceński w trzeciej pieśni kanonu do apostoła Pawła na jego święto 29 czerwca:
Ty zostałeś położony jako fundamentalny
i drogocenny dla wiernych dusz kamień Zbawcy i Pana.
Pawle błogosławiony, na fundamencie Twoim, modlę się,
cnót chwalebnych zaszczep światłość.
i drogocenny dla wiernych dusz kamień Zbawcy i Pana.
Pawle błogosławiony, na fundamencie Twoim, modlę się,
cnót chwalebnych zaszczep światłość.
Święty Andrzej z Krety w jednym z hymnów na święto apostołów Piotra i Pawła, obchodzone 29 czerwca, daje syntezę tych rozważań: skałą, na której zbudowany jest Kościół, jest sam Chrystus i wiara w Niego; każdy, kto wierzy w Jezusa jako Mesjasza i Syna Bożego, staje się członkiem Kościoła, Jego budowniczym. Każdy, kto jak Izrael, odrzuca Chrystusa, potyka się o Niego, walczy z Nim i Jego Cerkwią. Stąd wiara w Chrystusa musi być nieustannie wzmacniana przez nas, by była mocnym fundamentem:
Wysławmy świeczniki wielkiego Kościoła, Piotra i Pawła,
bowiem bardziej od słońca zajaśnieli na firmamencie wiary i narody
zorzami nauczania wyprowadzili z niewiedzy.
Pierwszy z nich do krzyża przygwożdżony czynił wstąpienie na niebiosa,
gdzie przyjął od Chrystusa klucze królestwa,
a drugi mieczem został ścięty i odszedł do Zbawcy,
przeto godnie ich sławimy i obaj głoszą,
że Izrael nieprawnie wyciągnął ręce aż do samego Pana.
Przeto ich modlitwami Chryste Boże nasz,
zrzuć występujących przeciwko nam i umocnij
wiarę prawosławnych jako Miłujący człowieka.
bowiem bardziej od słońca zajaśnieli na firmamencie wiary i narody
zorzami nauczania wyprowadzili z niewiedzy.
Pierwszy z nich do krzyża przygwożdżony czynił wstąpienie na niebiosa,
gdzie przyjął od Chrystusa klucze królestwa,
a drugi mieczem został ścięty i odszedł do Zbawcy,
przeto godnie ich sławimy i obaj głoszą,
że Izrael nieprawnie wyciągnął ręce aż do samego Pana.
Przeto ich modlitwami Chryste Boże nasz,
zrzuć występujących przeciwko nam i umocnij
wiarę prawosławnych jako Miłujący człowieka.