Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Wstęp do Pisma Świętego
Michał Diemianiuk, 30 października 2017
Biblię albo Pismo Święte można określić jako zbiór pism, które Kościół uznał za święte i natchnione. Samo słowo „Biblia” przyszło do nas z greki poprzez łacinę, i pochodzi od wyrażenia „ta biblia” – „księgi”. Choć właściwie Biblię można rozważać jako jedno wielkie dzieło boskiego Autora, to z ludzkiego punktu widzenia jest zbiorem ksiąg ludu Bożego, który to zbiór powstawał przez wieki i jest dziełem wielu kierowanych przez Boga autorów.
Pismo Święte dzieli się na dwie główne części: Stary i Nowy Testament. Słowo „testament” pochodzi od łacińskiego słowa „testamentum”, co jest tłumaczeniem greckiego terminu „diatheke” i hebrajskiego „berith”, i oznacza „przymierze”, rozumiane tu jako przymierze Boga z ludźmi. Wraz z Chrystusem nadeszła era „Nowego Przymierza”, zawartego w czasie Ostatniej Wieczerzy i przypieczętowanego krwią Chrystusa: „Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymierza” (Mt 26, 27-28; Biblia Tysiąclecia), zatem czasy wcześniejsze nazwano „Starym Przymierzem”. W Starym Testamencie przymierze zawierano kilkukrotnie: z samym Abrahamem, z całym Izraelem na Synaju, czy z królem Dawidem.
***
Ze względu na charakter i treść księgi Pisma Świętego można podzielić na kilka kategorii. Żydzi - uznają oni tylko 39 ksiąg Starego Testamentu (i jak wiadomo nie uznają Nowego Testamentu) – dzielili go na:
1) Prawo (Torah), obejmujący Pięcioksiąg Mojżesza;
2) Proroków (Nebiim), do którego zaliczali księgi od Jozuego do Królewskich, a także księgi Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela (nie zaliczali tu księgi Daniela) oraz 12 Proroków Mniejszych;
3) Pisma (Kethubim), czyli: Psalmy, Przysłowia, Hiob, Pieśń nad pieśniami, Rut, Lamentacje, Kohelet, Estera, Daniel, Ezdrasz, Nehemiasz, księgi Kronik.
Innym podziałem, który odnosi się zarówno do Starego jak i Nowego Testamentu, jest podział na księgi prawodawcze, historyczne, dydaktyczne i profetyczne (prorockie), przy czym księgi prawodawcze bywają włączane do historycznych. W odniesieniu do kanonu Wulgaty [Wulgata – łaciński przekład Pisma Świętego dokonany przez św. Hieronima na przełomie IV i V wieku] ten podział wygląda następująco:
1) Księgi prawodawcze:
ST – Pięcioksiąg
NT – cztery Ewangelie
2) Księgi historyczne
ST – Jozuego, Sędziów, Rut, Samuela, Królewskie, Kroniki, Ezdrasza, Nehemiasza, Tobiasza, Judyty, Estery, Machabejskie
NT – Dzieje Apostolskie
3) Księgi dydaktyczne:
ST – Hioba, Psalmów, Przysłów, Koheleta, Pieśń nad pieśniami, Mądrości, Syracha
NT – Listy św. Pawła i listy powszechne
4) Księgi prorockie:
ST – 4 Proroków Większych – Izajasz, Jeremiasz (z dodaniem Lamentacji oraz Barucha), Ezechiel i Daniel, oraz 12 Proroków Mniejszych
NT – Apokalipsa
Należy jednak pamiętać, że niektóre księgi trudno jest jednoznacznie przypisać do danej grupy.
***
Formowanie się Pisma Świętego, zwłaszcza Starego Testamentu, było wielowiekowym procesem. Należy też pamiętać, że wiele ksiąg było dziełem kilku autorów, lub było kilkukrotnie redagowanych, co nie zmienia faktu ich natchnienia. Historia święta zaczyna się od powołania Abrahama około XIX wieku przed Chr., i w tym okresie należy szukać początków tradycji ustnych. Działalność Mojżesza i początek redakcji Pięcioksięgu to XIII wiek przed Chr., w tym okresie zaczynają się też księgi historyczne. Prorocy działali od VIII do IV wieku przed Chr., a literatura mądrościowa zaczyna się od X wieku przed Chr. Księgi Nowego Testamentu powstały w drugiej połowie I w. po Chr. Jako pierwsze powstawały listy apostolskie, pisane w odpowiedzi na bieżące problemy i potrzeby całego Kościoła lub konkretnych wspólnot. W późniejszych latach spisano Ewangelie, które do tej pory były przekazywane ustnie.
Samo słowo „natchnienie” pojawia się w Piśmie Świętym tylko raz: „Wszelkie Pismo od Boga natchnione [jest] i pożyteczne do nauczania, do przekonywania, do poprawiania, do kształcenia w sprawiedliwości - aby człowiek Boży był doskonały, przysposobiony do każdego dobrego czynu” (2 Tm 3 16-17; Biblia Tysiąclecia), istnieją jednak fragmenty, które mówią o tym pośrednio, na przykład: „Wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków, a w tych ostatecznych dniach przemówił do nas przez Syna” (Hbr 1, 1-2; Biblia Tysiąclecia) Dowiadujemy się też na przykład, że to na rozkaz Boga Mojżesz napisał Księgę Przymierza i że Jeremiasz wyłożył w księdze wyrocznie Jahwe. Prawo i Prorocy uchodzili za słowo Boże, mowy Jezusa, które są jądrem Ewangelii, są słowem Bożym par excellence. Kościół chrześcijański odziedziczył Stary Testament i uznał jego świętość. Jezus przytaczał je jako słowo Boże, podobnie czynili apostołowie. Wiara Kościoła w Boskie natchnienie Pisma Świętego uwidacznia się także w tradycji Ojców. Również w Symbolu Wiary wyznajemy, że Duch Święty mówił przez proroków. Oprócz natchnienia do pisania spotykamy wiele fragmentów mówiących o tym, że Duch Święty działa, spoczywa, lub napełnia konkretnych ludzi: Mojżesza, Jozuego, Dawida, Eliasza, Elizeusza, zaś w Nowym Testamencie Zachariasza i Elżbietę, czy apostołów. Warto przy okazji zauważyć, że w dniu Pięćdziesiątnicy Duch Święty został wylany na cały Kościół i jest udzielany każdemu człowiekowi w sakramencie bierzmowania [cs. miropomazanije].
***
Nowy Testament liczy 27 ksiąg i jako taki jest uznawany przez wszystkie wyznania chrześcijańskie: rzymski katolicyzm, prawosławie i protestantyzm. Kanon Nowego Testamentu został ustalony w IV wieku. Wcześniej za natchnione uważano także niektóre pisma autorów wczesnochrześcijańskich, które jednak z czasem wyłączono z kanonu.
Trudniejsza sprawa jest z kanonem Starego Testamentu. Czytelnik zapewne zauważył, że wymieniliśmy dwa kanony: kanon hebrajski i kanon Wulgaty, które różnią się ilością ksiąg (kanon hebrajski – 39 ksiąg, Wulgata – 45-47 ksiąg). Oprócz tego istnieje jeszcze kanon Septuaginty (49 ksiąg) [Septuaginta – pierwsze tłumaczenie Starego Testamentu z hebrajskiego i aramejskiego na język grecki, dokonany w III-II wieku przed Chr. W pracach naukowych często oznaczana skrótem LXX (70). Nazwa pochodzi od podawanej przez tradycję liczby tłumaczy]. Czym różnią się one między sobą i co właściwie oznaczają słowa „kanon”, „kanoniczny”?
Grecki termin „kanon” oznaczał pierwotnie „pręt mierniczy”, a później „regułę” lub „normę”. Ojcowie używali słowa „kanon” na oznaczenie „reguły wiary”, tego terminu używano też do określania reguł i postanowień ustalanych przez sobory, czy pojedynczych Ojców (np. kanony życia mnichów). W odniesieniu do Pisma Świętego kanon oznacza zbiór natchnionych przez Boga ksiąg, przyjętych przez Kościół i uznanych za regułę wiary i moralności z racji ich Boskiego pochodzenia. Kanoniczność oznacza, że natchniona księga, przeznaczona dla Kościoła, została jako taka przezeń przyjęta. Chociaż wszystkie księgi kanoniczne są natchnione – i poza kanonem nie ma żadnej natchnionej księgi – niemniej pojęcia kanoniczności i natchnienia nie pokrywają się ze sobą. Księgi są natchnione, ponieważ Bóg jest ich autorem; są zaś kanoniczne, gdyż Kościół przyjął je i uznał za natchnione.
Gdy porównamy prawosławną, rzymskokatolicką i protestancką wersję Starego Testamentu, to widzimy, że obejmują one różną liczbę ksiąg. Skąd wzięła się ta różnica?
Jak wspomnieliśmy, tekst Starego Testamentu formował się przez wiele wieków. Tym samym dość długo ustalał się jego kanon. Warto zauważyć, że nie wszyscy Żydzi uznawali taką samą liczbę ksiąg – Samarytanie, i prawdopodobnie saduceusze, uznawali tylko Pięcioksiąg, podczas gdy sekta z Qumran dodawała do kanonu własne pisma. Obecnie nie można jednoznacznie ustalić daty sformowania się kanonu hebrajskiego. Dawniej przyjmowano istnienie dwóch kanonów – palestyńskiego i aleksandryjskiego. Za kanon aleksandryjski uważano tłumaczenie Septuaginty – jest logiczne, że tłumaczono te księgi, które uznawano za natchnione. Kanon palestyński miał zostać ustalony przez tzw. Synod w Jamni – zebranie żydowskich uczonych pod koniec I wieku po Chr. (po upadku powstania żydowskiego w 70 r. i zburzeniu świątyni jerozolimskiej), na którym ustalono ostatecznie kanon Starego Testamentu, mniejszy od kanonu Septuaginty i liczący wspomniane już na wcześniej 39 ksiąg. Stał się podstawą tzw. tekstu masoreckiego, który był przepisywany z najwyższą możliwą dokładnością.
Kościół wczesnochrześcijański rozwijał się w grecko-rzymskiej diasporze i przyjął Septuagintę, czyli tekst grecki. Na Septuagincie opierano także przekłady starołacińskie. Większość wczesnych Ojców uznawało kanon Septuaginty, pamiętano jednak o różnicach między kanonami aleksandryjskim i palestyńskim. Św. Hieronim pracując nad tłumaczeniem Wulgaty opierał się na tekście hebrajskim, posiłkował się jednak Septuagintą. Z powodu odejścia od Septuaginty jego tłumaczenie spotkało się z krytyką, jednak z czasem stało się powszechne na Zachodzie, a Sobór Trydencki uznał Wulgatę za obowiązującą w Kościele rzymskokatolickim. Kościół Wschodni za obowiązujący przyjmował kanon Septuaginty.
W XVI wieku Marcin Luter uznał kanon hebrajski za pierwotniejszy, i na nim oparł swoje wydanie Biblii. Tym samym pojawił się protestancki kanon, identyczny z tekstem hebrajskim. Spowodowało to również pojawienie się sprzecznej terminologii. Księgi występujące w Wulgacie, a nieobecne w kanonie hebrajskim rzymscy katolicy nazywają „księgami deuterokanonicznymi”, zaś protestanci „apokryfami”. Tymczasem „apokryfami” rzymscy katolicy nazywają pisma żydowskie i wczesnochrześcijańskie, które roszczą sobie prawo do Boskiego autorstwa, i odzwierciedlają wierzenia różnych grup judaizmu i chrześcijaństwa, zarówno ortodoksyjnych, jak i heretyckich. Protestanci te pisma nazywają „pseudoepigrafami”.
***
Pismo Święte od początku wymagało komentarza. Można przypuszczać, że już w czasach Mojżesza, kiedy pojawił się zbiór przepisów rytualnych, konieczne było objaśnianie ich. W księdze Nehemiasza czytamy, że po powrocie z wygnania i odbudowaniu Jerozolimy, podczas Święta Namiotów odczytano dla ludu księgę Prawa Mojżeszowego i objaśniano ją: „Czytano więc z tej księgi, księgi Prawa Bożego, dobitnie, z dodaniem objaśnienia, tak że lud rozumiał czytanie” (Ne 8, 8; Biblia Tysiąclecia). Ewangelia często wspomina o „uczonych w Piśmie”. W Dziejach Apostolskich, w opisie nawrócenia dworzanina królowej etiopskiej czytamy: „Gdy Filip podbiegł, usłyszał, że tamten czyta proroka Izajasza: „Czy rozumiesz, co czytasz?” - zapytał. A tamten odpowiedział: „Jakżeż mogę [rozumieć], jeśli mi nikt nie wyjaśni?”” (Dz 8, 30; Biblia Tysiąclecia).
Lektura i komentarz do Słowa Bożego były stałym elementem nabożeństw w synagogach, (a następnie Liturgii chrześcijańskiej) z czego korzystali Jezus i apostołowie: „W dzień szabatu [Jezus] udał się swoim zwyczajem do synagogi i powstał, aby czytać. Podano Mu księgę proroka Izajasza” (Łk 4, 16-17; Biblia Tysiąclecia). Święci Ojcowie pozostawili po sobie komentarze do wielu ksiąg Pisma Świętego.
Niezależnie od „duchowej” analizy, lepsze zrozumienie Pisma Świętego wymaga także naukowego podejścia. Dzieje biblijne, zwłaszcza starotestamentowe, są od nas bardzo oddalone. Ponadto napotyka się inną psychikę i mentalność, obcą nam kulturę i język. Dopiero nowożytność przyniosła próby tzw. introdukcji do Pisma Świętego. Zaczęto do tekstu podchodzić w sposób naukowy, korzystano z tekstu w oryginale hebrajskim lub greckim, rozpoczęto też prace nad rekonstrukcją tekstu pierwotnego (wydanie krytyczne Pisma Świętego).
***
Niniejszy artykuł rozpoczyna cykle „Poznaj Stary Testament” i „Poznaj Nowy Testament”. Ich celem jest przybliżenie Czytelnikowi treści i znaczenia ksiąg Pisma Świętego. Ze względu na dostęp tylko do opracowań rzymskokatolickich, cykl „Poznaj Stary Testament” będzie obejmował księgi zawarte w kanonie Wulgaty.
bibliografia: Wilfrid J. Harrington, Klucz do Biblii, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1982
zdj. za: orthphoto.net
Pismo Święte dzieli się na dwie główne części: Stary i Nowy Testament. Słowo „testament” pochodzi od łacińskiego słowa „testamentum”, co jest tłumaczeniem greckiego terminu „diatheke” i hebrajskiego „berith”, i oznacza „przymierze”, rozumiane tu jako przymierze Boga z ludźmi. Wraz z Chrystusem nadeszła era „Nowego Przymierza”, zawartego w czasie Ostatniej Wieczerzy i przypieczętowanego krwią Chrystusa: „Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymierza” (Mt 26, 27-28; Biblia Tysiąclecia), zatem czasy wcześniejsze nazwano „Starym Przymierzem”. W Starym Testamencie przymierze zawierano kilkukrotnie: z samym Abrahamem, z całym Izraelem na Synaju, czy z królem Dawidem.
***
Ze względu na charakter i treść księgi Pisma Świętego można podzielić na kilka kategorii. Żydzi - uznają oni tylko 39 ksiąg Starego Testamentu (i jak wiadomo nie uznają Nowego Testamentu) – dzielili go na:
1) Prawo (Torah), obejmujący Pięcioksiąg Mojżesza;
2) Proroków (Nebiim), do którego zaliczali księgi od Jozuego do Królewskich, a także księgi Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela (nie zaliczali tu księgi Daniela) oraz 12 Proroków Mniejszych;
3) Pisma (Kethubim), czyli: Psalmy, Przysłowia, Hiob, Pieśń nad pieśniami, Rut, Lamentacje, Kohelet, Estera, Daniel, Ezdrasz, Nehemiasz, księgi Kronik.
Innym podziałem, który odnosi się zarówno do Starego jak i Nowego Testamentu, jest podział na księgi prawodawcze, historyczne, dydaktyczne i profetyczne (prorockie), przy czym księgi prawodawcze bywają włączane do historycznych. W odniesieniu do kanonu Wulgaty [Wulgata – łaciński przekład Pisma Świętego dokonany przez św. Hieronima na przełomie IV i V wieku] ten podział wygląda następująco:
1) Księgi prawodawcze:
ST – Pięcioksiąg
NT – cztery Ewangelie
2) Księgi historyczne
ST – Jozuego, Sędziów, Rut, Samuela, Królewskie, Kroniki, Ezdrasza, Nehemiasza, Tobiasza, Judyty, Estery, Machabejskie
NT – Dzieje Apostolskie
3) Księgi dydaktyczne:
ST – Hioba, Psalmów, Przysłów, Koheleta, Pieśń nad pieśniami, Mądrości, Syracha
NT – Listy św. Pawła i listy powszechne
4) Księgi prorockie:
ST – 4 Proroków Większych – Izajasz, Jeremiasz (z dodaniem Lamentacji oraz Barucha), Ezechiel i Daniel, oraz 12 Proroków Mniejszych
NT – Apokalipsa
Należy jednak pamiętać, że niektóre księgi trudno jest jednoznacznie przypisać do danej grupy.
***
Formowanie się Pisma Świętego, zwłaszcza Starego Testamentu, było wielowiekowym procesem. Należy też pamiętać, że wiele ksiąg było dziełem kilku autorów, lub było kilkukrotnie redagowanych, co nie zmienia faktu ich natchnienia. Historia święta zaczyna się od powołania Abrahama około XIX wieku przed Chr., i w tym okresie należy szukać początków tradycji ustnych. Działalność Mojżesza i początek redakcji Pięcioksięgu to XIII wiek przed Chr., w tym okresie zaczynają się też księgi historyczne. Prorocy działali od VIII do IV wieku przed Chr., a literatura mądrościowa zaczyna się od X wieku przed Chr. Księgi Nowego Testamentu powstały w drugiej połowie I w. po Chr. Jako pierwsze powstawały listy apostolskie, pisane w odpowiedzi na bieżące problemy i potrzeby całego Kościoła lub konkretnych wspólnot. W późniejszych latach spisano Ewangelie, które do tej pory były przekazywane ustnie.
Samo słowo „natchnienie” pojawia się w Piśmie Świętym tylko raz: „Wszelkie Pismo od Boga natchnione [jest] i pożyteczne do nauczania, do przekonywania, do poprawiania, do kształcenia w sprawiedliwości - aby człowiek Boży był doskonały, przysposobiony do każdego dobrego czynu” (2 Tm 3 16-17; Biblia Tysiąclecia), istnieją jednak fragmenty, które mówią o tym pośrednio, na przykład: „Wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków, a w tych ostatecznych dniach przemówił do nas przez Syna” (Hbr 1, 1-2; Biblia Tysiąclecia) Dowiadujemy się też na przykład, że to na rozkaz Boga Mojżesz napisał Księgę Przymierza i że Jeremiasz wyłożył w księdze wyrocznie Jahwe. Prawo i Prorocy uchodzili za słowo Boże, mowy Jezusa, które są jądrem Ewangelii, są słowem Bożym par excellence. Kościół chrześcijański odziedziczył Stary Testament i uznał jego świętość. Jezus przytaczał je jako słowo Boże, podobnie czynili apostołowie. Wiara Kościoła w Boskie natchnienie Pisma Świętego uwidacznia się także w tradycji Ojców. Również w Symbolu Wiary wyznajemy, że Duch Święty mówił przez proroków. Oprócz natchnienia do pisania spotykamy wiele fragmentów mówiących o tym, że Duch Święty działa, spoczywa, lub napełnia konkretnych ludzi: Mojżesza, Jozuego, Dawida, Eliasza, Elizeusza, zaś w Nowym Testamencie Zachariasza i Elżbietę, czy apostołów. Warto przy okazji zauważyć, że w dniu Pięćdziesiątnicy Duch Święty został wylany na cały Kościół i jest udzielany każdemu człowiekowi w sakramencie bierzmowania [cs. miropomazanije].
***
Nowy Testament liczy 27 ksiąg i jako taki jest uznawany przez wszystkie wyznania chrześcijańskie: rzymski katolicyzm, prawosławie i protestantyzm. Kanon Nowego Testamentu został ustalony w IV wieku. Wcześniej za natchnione uważano także niektóre pisma autorów wczesnochrześcijańskich, które jednak z czasem wyłączono z kanonu.
Trudniejsza sprawa jest z kanonem Starego Testamentu. Czytelnik zapewne zauważył, że wymieniliśmy dwa kanony: kanon hebrajski i kanon Wulgaty, które różnią się ilością ksiąg (kanon hebrajski – 39 ksiąg, Wulgata – 45-47 ksiąg). Oprócz tego istnieje jeszcze kanon Septuaginty (49 ksiąg) [Septuaginta – pierwsze tłumaczenie Starego Testamentu z hebrajskiego i aramejskiego na język grecki, dokonany w III-II wieku przed Chr. W pracach naukowych często oznaczana skrótem LXX (70). Nazwa pochodzi od podawanej przez tradycję liczby tłumaczy]. Czym różnią się one między sobą i co właściwie oznaczają słowa „kanon”, „kanoniczny”?
Grecki termin „kanon” oznaczał pierwotnie „pręt mierniczy”, a później „regułę” lub „normę”. Ojcowie używali słowa „kanon” na oznaczenie „reguły wiary”, tego terminu używano też do określania reguł i postanowień ustalanych przez sobory, czy pojedynczych Ojców (np. kanony życia mnichów). W odniesieniu do Pisma Świętego kanon oznacza zbiór natchnionych przez Boga ksiąg, przyjętych przez Kościół i uznanych za regułę wiary i moralności z racji ich Boskiego pochodzenia. Kanoniczność oznacza, że natchniona księga, przeznaczona dla Kościoła, została jako taka przezeń przyjęta. Chociaż wszystkie księgi kanoniczne są natchnione – i poza kanonem nie ma żadnej natchnionej księgi – niemniej pojęcia kanoniczności i natchnienia nie pokrywają się ze sobą. Księgi są natchnione, ponieważ Bóg jest ich autorem; są zaś kanoniczne, gdyż Kościół przyjął je i uznał za natchnione.
Gdy porównamy prawosławną, rzymskokatolicką i protestancką wersję Starego Testamentu, to widzimy, że obejmują one różną liczbę ksiąg. Skąd wzięła się ta różnica?
Jak wspomnieliśmy, tekst Starego Testamentu formował się przez wiele wieków. Tym samym dość długo ustalał się jego kanon. Warto zauważyć, że nie wszyscy Żydzi uznawali taką samą liczbę ksiąg – Samarytanie, i prawdopodobnie saduceusze, uznawali tylko Pięcioksiąg, podczas gdy sekta z Qumran dodawała do kanonu własne pisma. Obecnie nie można jednoznacznie ustalić daty sformowania się kanonu hebrajskiego. Dawniej przyjmowano istnienie dwóch kanonów – palestyńskiego i aleksandryjskiego. Za kanon aleksandryjski uważano tłumaczenie Septuaginty – jest logiczne, że tłumaczono te księgi, które uznawano za natchnione. Kanon palestyński miał zostać ustalony przez tzw. Synod w Jamni – zebranie żydowskich uczonych pod koniec I wieku po Chr. (po upadku powstania żydowskiego w 70 r. i zburzeniu świątyni jerozolimskiej), na którym ustalono ostatecznie kanon Starego Testamentu, mniejszy od kanonu Septuaginty i liczący wspomniane już na wcześniej 39 ksiąg. Stał się podstawą tzw. tekstu masoreckiego, który był przepisywany z najwyższą możliwą dokładnością.
Kościół wczesnochrześcijański rozwijał się w grecko-rzymskiej diasporze i przyjął Septuagintę, czyli tekst grecki. Na Septuagincie opierano także przekłady starołacińskie. Większość wczesnych Ojców uznawało kanon Septuaginty, pamiętano jednak o różnicach między kanonami aleksandryjskim i palestyńskim. Św. Hieronim pracując nad tłumaczeniem Wulgaty opierał się na tekście hebrajskim, posiłkował się jednak Septuagintą. Z powodu odejścia od Septuaginty jego tłumaczenie spotkało się z krytyką, jednak z czasem stało się powszechne na Zachodzie, a Sobór Trydencki uznał Wulgatę za obowiązującą w Kościele rzymskokatolickim. Kościół Wschodni za obowiązujący przyjmował kanon Septuaginty.
W XVI wieku Marcin Luter uznał kanon hebrajski za pierwotniejszy, i na nim oparł swoje wydanie Biblii. Tym samym pojawił się protestancki kanon, identyczny z tekstem hebrajskim. Spowodowało to również pojawienie się sprzecznej terminologii. Księgi występujące w Wulgacie, a nieobecne w kanonie hebrajskim rzymscy katolicy nazywają „księgami deuterokanonicznymi”, zaś protestanci „apokryfami”. Tymczasem „apokryfami” rzymscy katolicy nazywają pisma żydowskie i wczesnochrześcijańskie, które roszczą sobie prawo do Boskiego autorstwa, i odzwierciedlają wierzenia różnych grup judaizmu i chrześcijaństwa, zarówno ortodoksyjnych, jak i heretyckich. Protestanci te pisma nazywają „pseudoepigrafami”.
***
Pismo Święte od początku wymagało komentarza. Można przypuszczać, że już w czasach Mojżesza, kiedy pojawił się zbiór przepisów rytualnych, konieczne było objaśnianie ich. W księdze Nehemiasza czytamy, że po powrocie z wygnania i odbudowaniu Jerozolimy, podczas Święta Namiotów odczytano dla ludu księgę Prawa Mojżeszowego i objaśniano ją: „Czytano więc z tej księgi, księgi Prawa Bożego, dobitnie, z dodaniem objaśnienia, tak że lud rozumiał czytanie” (Ne 8, 8; Biblia Tysiąclecia). Ewangelia często wspomina o „uczonych w Piśmie”. W Dziejach Apostolskich, w opisie nawrócenia dworzanina królowej etiopskiej czytamy: „Gdy Filip podbiegł, usłyszał, że tamten czyta proroka Izajasza: „Czy rozumiesz, co czytasz?” - zapytał. A tamten odpowiedział: „Jakżeż mogę [rozumieć], jeśli mi nikt nie wyjaśni?”” (Dz 8, 30; Biblia Tysiąclecia).
Lektura i komentarz do Słowa Bożego były stałym elementem nabożeństw w synagogach, (a następnie Liturgii chrześcijańskiej) z czego korzystali Jezus i apostołowie: „W dzień szabatu [Jezus] udał się swoim zwyczajem do synagogi i powstał, aby czytać. Podano Mu księgę proroka Izajasza” (Łk 4, 16-17; Biblia Tysiąclecia). Święci Ojcowie pozostawili po sobie komentarze do wielu ksiąg Pisma Świętego.
Niezależnie od „duchowej” analizy, lepsze zrozumienie Pisma Świętego wymaga także naukowego podejścia. Dzieje biblijne, zwłaszcza starotestamentowe, są od nas bardzo oddalone. Ponadto napotyka się inną psychikę i mentalność, obcą nam kulturę i język. Dopiero nowożytność przyniosła próby tzw. introdukcji do Pisma Świętego. Zaczęto do tekstu podchodzić w sposób naukowy, korzystano z tekstu w oryginale hebrajskim lub greckim, rozpoczęto też prace nad rekonstrukcją tekstu pierwotnego (wydanie krytyczne Pisma Świętego).
***
Niniejszy artykuł rozpoczyna cykle „Poznaj Stary Testament” i „Poznaj Nowy Testament”. Ich celem jest przybliżenie Czytelnikowi treści i znaczenia ksiąg Pisma Świętego. Ze względu na dostęp tylko do opracowań rzymskokatolickich, cykl „Poznaj Stary Testament” będzie obejmował księgi zawarte w kanonie Wulgaty.
bibliografia: Wilfrid J. Harrington, Klucz do Biblii, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1982
zdj. za: orthphoto.net