Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Święty Grzegorz Dialog
Jarosław Charkiewicz, 25 marca 2016
Tradycja cerkiewna wiąże imię św. Grzegorza z powstaniem rytu tej Liturgii, która sprawowana jest wyłącznie w okresie Wielkiego Postu. W tym wyjątkowym dla każdego prawosławnego chrześcijanina czasie, św. Liturgia celebrowana jest tylko w soboty i niedziele. Jakkolwiek, aby wierni mieli możliwość przystąpić do Eucharystii, również w inne dni tygodnia w cerkwiach sprawowana jest inna Liturgia, podczas której Święte Dary nie są poświęcane, lecz wykorzystuje się te Święte Dary, które poświęcono zwykle w poprzednią niedzielę, podczas ”tradycyjnej” św. Liturgii. Zgodnie ze współczesnymi badaniami naukowymi św. Grzegorz Dialog prawdopodobnie nie był jednak autorem rytu św. Liturgii, podobnie jak zapewne nie był też twórcą tzw. chorałów gregoriańskich - starożytnych śpiewów Kościoła Zachodniego, swojego rodzaju odpowiedników prawosławnego śpiewu znamiennego. Jednak - jak powiada przysłowie – „nie ma dymu bez ognia”. Otóż kierując katedrę biskupa Rzymu św. Grzegorz rzeczywiście był autorem hymnów liturgicznych, porządkował ryty nabożeństw, reformował śpiewy. Dlatego też przypisywanie mu autorstwa wspomnianego rytu Liturgii oraz chorału gregoriańskiego jest w pewnym sensie uzasadnione, nie oznacza to jednak, mówiąc współczesnym językiem, „praw autorskich”.
W tradycji łacińskiej św. Grzegorz nazywany jest Wielkim. I rzeczywiście, jego znaczenie w historii Kościoła Zachodniego trudno przecenić. Biskupem Rzymu został on w końcu VI wieku. Urodził się w Rzymie w 540 r., w bogatej i znanej rodzinie, dzięki czemu otrzymał gruntowne wychowanie. Początkowo zajmował honorowe stanowisko pretora. Szybko jednak zrażony marnością życia świeckiego sprzedał cały majątek, pieniądze rozdał biednym i przekazał na budowę monasterów. W 575 r. złożył śluby mnisze i zamieszkał w jednym z ufundowanych klasztorów, gdzie mimo ciężkich chorób, na równi z innymi mnichami przestrzegał wszystkich zasad życia monastycznego. W 577 r. Grzegorza wyświęcono na diakona, dwa lata później biskup Rzymu Pelagiusz II uczynił go ambasadorem na dworze cesarza wschodnio-rzymskiego. Gdy w 590 r. Pelagiusz II zmarł, Grzegorz przez aklamację został wybrany jego następcą.
Były to czasy bardzo trudne dla Kościoła i dla państwa. Mimo to Grzegorz działał bardzo energicznie i efektywnie: uporządkował administrację, położył kres licznym niesnaskom w łonie Kościoła, doprowadził do dokonania poprawek w rycie Świętej Liturgii, powołał do życia szkołę pieśni liturgicznej zwaną od jego imienia „gregoriańską”. Biskup był zwolennikiem przywracania obrządkowi rzymskiemu wielu zapomnianych tradycji, pochodzących z czasów apostolskich. Z jego imieniem związane jest też przystosowanie do obrządku rzymskiego propagowanej przez niego Liturgii Uprzednio Poświęconych Darów. Grzegorz pozyskał dla chrześcijaństwa Wizygotów w Hiszpanii, ariańskich Longobardów, Gallów oraz brytyjskich Anglosasów. Dlatego też historia nazwała go „apostołem ludów barbarzyńskich”. On zas określał siebie jako servus servorum Dei - „sługa sług Bożych”.
W tradycji prawosławnej św. Grzegorz, biskup Rzymu posiada przydomek Dialog. Pochodzi on od najbardziej popularnego utworu, jaki napisał - „Dialogu o życiu ojców włoskich”, w skrócie zwanego Dialogami. Księga ta zawiera historie łacińskich ojców Kościoła VI wieku, głównie Benedykta z Nursji, które Grzegorz opowiada swojemu synowi duchowemu. Chociaż nie było to jego główne dzieło (Grzegorz był m.in. autorem 35 tomów komentarza do Księgi Hioba, Reguły Pasterskiej - traktatu dotyczącego obowiązków duchowieństwa, licznych homilii i listów), stało się ono średniowiecznym bestsellerem. W VIII w. przełożono je na język grecki, a jeszcze IX w. (czyli jeszcze przed chrztem Rusi) na język słowiański.
Święty Grzegorz Dialog zmarł w 604 roku. Został pochowany na wzgórzach watykańskich. Jego grób znajduje się w watykańskiej katedrze św. Piotra. Należy on do czterech wielkich łacińskich Doktorów Kościoła, a czczony jest również przez Cerkiew prawosławną, która jego pamięć obchodzi 12/25 marca.
Za: „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”, nr 3 (244), 2010.