Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Żeńskie monastery na Krecie 1. Biblijne źródła monastycyzmu
Anna Filipek, 09 maja 2017
W świecie nauki popularny jest pogląd, że im więcej czytamy na dany temat, tym bardziej on nas fascynuje i tym więcej pozostaje nam do przeczytania. Ja do niedawna nie interesowałam się duchowością prawosławną, monastycyzmem i życiem klasztornym. A jednak moment, w którym zafascynował mnie ten temat pamiętam do dziś. W lipcu 2013 roku pracowałam na Krecie na wykopaliskach archeologicznych z włoską misją archeologiczną (Scuola Archaeologica Italiana di Atene). W wolną od pracy niedzielę wybraliśmy się na wschód, by zobaczyć znaną osadę minojską w Gournia. Droga była malownicza i kręta, często z jednej strony mieliśmy błękitne, skrzące się od słońca morze, a z drugiej ścianę wysokiej góry. Za kolejnym zakrętem moim oczom ukazał się widok zupełnie zaskakujący, nieoczekiwany i intrygujący. U podnóża bardzo stromej góry stała mała, pobielona kapliczka, a tuż za nią przytwierdzone były do skały schody prowadzące na niewielki taras dosłownie "przyklejony" do ściany skalnej, na tarasie znajdował się długi budynek, w którym dojrzałam kilkoro drzwi i zatkniętą nad budynkiem żółtą flagę z dwugłowym orłem. Nie pamiętałam czy w pobliżu znajdowała się jakakolwiek kreteńska wioska, w której mogłabym zapytać o mieszkańców tego niezwykłego miejsca.
Od roku byłam studentką dwóch kierunków: archeologii i filologii greckiej na wydziale "Artes Liberales" UW. Uczyłam się języka greckiego, studiowałam grecką literaturę, ale również zaczęłam zagłębiać się w zagadnienie religijności, poznawać charakter życia monastycznego na największej greckiej wyspie - Krecie. Odwiedziłam wiele uczelnianych bibliotek, by przeczytać możliwie najwięcej, by zebrać interesujące mnie informacje. Wędrując wśród bibliotecznych regałów moją uwagę przykuł fakt, że opublikowanych jest wiele dzieł patrystycznych, teksty Ojców Kościoła, historia monastycyzmu pisana z perspektywy męskich klasztorów, liczne hagiografie i opisy żywotów mnichów. Gdzie jest w tym wszystkim miejsce dla pierwszych mniszek, pustelnic, żeńskich klasztorów? W czasie moich poszukiwań znalazłam tylko jedną publikację wydaną po polsku, która była ogólnym wprowadzeniem do historii monastycyzmu z perspektywy mniszek i pokutnic. Postanowiłam bliżej przyjrzeć się temu zagadnieniu, korzystając z greckojęzycznych źródeł dotarłam do spisu monasterów znajdujących się obecnie na Krecie, nie był on jednak kompletny, brakowało w nim informacji o aktualnych mieszkańcach (o ile nie zostały dawno opuszczone), które z nich zamieszkane są przez mniszki i jak wygląda ich codzienność.
Pod koniec czerwca 2014 roku przyleciałam na Kretę, by kontynuować studia filologiczne. Planowałam pobyt półroczny, zostałam na rok. W tym czasie mogłam sama poszukać odpowiedzi na niektóre, tyczące się żeńskich monasterów, pytania. Dotarcie do większości monasterów było bardzo trudne, wszak nie są one zakładane przy głównych drogach, a na końcu dróg krętych i wąskich. Do niektórych klasztorów trzeba było dojść pieszo, inne otwierały swe bramy dla pielgrzymów tylko w wybrane dni tygodnia, niektóre były zupełnie zamknięte (nawet dla młodego naukowca!).
Mój roczny pobyt na wyspie zaowocował pracą licencjacką, której część, dzięki uprzejmości redakcji cerkiew.pl, mam przyjemność przedstawić Państwu na łamach portalu. Zapraszam do kontaktu (anna_maria_filipek@student.uw.edu.pl).
Biblijne źródła monastycyzmu
"Niech się rozweselą pustynia i spieczona ziemia,
niech się raduje step i niech rozkwitnie!
Niech wyda kwiaty jak lilie polne,
niech się rozraduje, skacząc i wykrzykując z uciechy."
(Iz 35, 1-2) [1]
Głos Boga pozwala najmocniej usłyszeć się na pustyni. W miejscu, gdzie „nie ma życia” Bóg przemawiał do swojego ludu i wołał na nią wybranych przez siebie, by ich uratować. Na pustyni Bóg ocala swój lud od zguby i otacza go swoją Miłością.
Na pustynię wygnał Hagar, by ocalić ją od śmierci (Rdz 16, 7-10 i 21, 14-19). Na pustyni powołał Mojżesza, by ten wywiódł Jego lud z niewoli egipskiej i przez pustynię przeprowadził go do ziemi obiecanej (Wj 3, 1-18). Na pustyni Synaju Bóg powierza człowiekowi swoje Prawa i Przykazania (Wj 19). Na pustyni ochrania Dawida, Eliasza, Jana Chrzciciela.
Na pustynię wychodzi także Jezus, by tam pościć, modlić się i walczyć z pokusami Szatana (Łk 4, 1-2). Pustynia jest przestrzenią spotkań człowieka z Bogiem, ale także miejscem walki z pokusami i słabościami.
Według tradycji pierwszym, który usłyszał wołanie Boga na pustyni i postanowił podążyć za Jego Słowem był św. Antoni Pustelnik. Żyjący w III wieku w Egipcie usłyszawszy wezwanie Boga,: „Jezus mu odpowiedział: «Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za Mną!»” (Mt 19,20) oddał swój cały, odziedziczony po zmarłych rodzicach, dobytek i wyruszył na pustynię, by na jej jałowej ziemi odnaleźć Boga Żywego i Prawdziwego.
Postać św. Antoniego Pustelnika stała się popularna do tego stopnia, że niewiele później pustynia zaludniła się niemal tak licznie, jak miasto. Przybywali ci, którzy chcieli usłyszeć naukę św. Antoniego, by prosić go o wsparcie w trudnościach życiowych, czy żyć w taki sam sposób, jak on. W Egipcie rozwinęły się trzy formy życia monastycznego (gr. μόνος – samotny, odosobniony): samotnicze życie obarczone surową ascezą, życie w niewielkiej wspólnocie, która modli się i pracuje wspólnie oraz liczne wspólnoty pojedynczych pustelni, którymi kieruje jeden przewodnik duchowy i nauczyciel.
Pierwszymi apostołami i pierwszymi mnichami byli głównie mężczyźni, kobieta w dalszym ciągu uważana była za istotę słabszą fizycznie i psychicznie, która nie ma też wystarczającej wiedzy, by móc nauczać (1 Kor 14,34 oraz 1 Tym. 2, 11-12). Kobieta wciąż była widziana jako „źródło i przyczyna grzechu” (w nawiązaniu do grzechu pierwszych ludzi). Jednakże Nowy Testament wyraźnie podkreśla istotność roli kobiet w historii zbawienia: J 2, 3-5, J 20, 11-18, Łk 10, 38-42, Dz 16, 13-15 oraz Rz 16,1).
Na przełomie III i IV wieku coraz więcej chrześcijan zamieszkujących Egipt "wychodzi na pustynię" by tam, z dala od zgiełku i hałasu codzienności, pozostawiając wszytko to, co zewnętrzne i ulotne, szukać głosu i obecności Boga. W tym kontekście wychodzenie na pustynię powinno być rozumiane jako oddalanie się w odosobnienie, poszukiwanie samotności, należy jednak zwrócić uwagę na duchowe znaczenie takich działań. Wychodzenie na pustynię oznacza także wchodzenie w głąb siebie, w głąb własnej duszy, by tam poszukiwać głosu Boga i, nawet jeśli będąc w otoczeniu innych, pielęgnować w sercu przestrzeń przynależącą jedynie do Stwórcy.
W Egipcie rozwijają się trzy formy monastycyzmu: pierwszy z nich zakładał całkowite wyłączenie się w życia społeczności, samotne odejście w miejsce odosobnione i pozostanie tam, drugi z nich to cenobityzm, w myśl którego mnisi i mniszki łączyli się w niewielkie grupy, by wspólnie modlić się i pracować, natomiast trzeci polegał na zakładaniu niewielkich wspólnot modlitewnych, którym przewodniczyli Abba (monastery dla mężczyzn), lub Amma (monastery dla kobiet).
Pustynia w tamtym czasie jest miejscem niebezpiecznym i tajemniczym, a każdy, kto stara się usłyszeć Boga, musi nauczyć się obojętności wobec wszystkich wygód tego świata. Chęć poznania Boga i ciągłego odpowiadania na Jego głos była silniejsza, niż strach. Pustynia staje się miejscem kwitnącym niczym kwiat, gdy podlewana jest łzami skruchy.
Do lektury kolejnej części zapraszamy za tydzień!
Przypisy:
[1] Wszystkie cytaty z Pisma Świętego pochodzą z Biblii Tysiąclecia (http://biblia.deon.pl/)
Bibliografia:
Bagin Martirij, Thiermeyer Andreas-Abraham, Materikon. Mądrość Matek Pustyni, PROMIC, Warszawa 2010,
Bobrinskoy Boris, Życie liturgiczne, Wyd. Księży Marianów, Warszawa 2004,
Chryssavgis John, W sercu pustyni. Duchowość Ojców i Matek Pustyni, (tłum. M. Chojnacki), Wyd. UJ, Kraków 2007,
Dejneko Wiaczesław, Sybolika oraz historyczne kształtowanie się szat kapłańskich
i mniszych.
Evdokimow Paul, Wieki życia duchowego: od Ojców pustyni do naszych czasów, Znak, Kraków 1996,
McGuckin John Anthony, The Orthodox Church. An Introduction to its History, Doctrine and Spiritual Culture, Wiley-Blackwell 2011,
Swan Laura OSB, Zapomniane Matki Pustyni: pisma, życia i historia, WAM, Kraków 2005,
Ward Benedicta SLG, Nierządnice pustyni, pokuta we wczesnych źródłach monastycznych,
W Drodze, Poznań 2005,
Od roku byłam studentką dwóch kierunków: archeologii i filologii greckiej na wydziale "Artes Liberales" UW. Uczyłam się języka greckiego, studiowałam grecką literaturę, ale również zaczęłam zagłębiać się w zagadnienie religijności, poznawać charakter życia monastycznego na największej greckiej wyspie - Krecie. Odwiedziłam wiele uczelnianych bibliotek, by przeczytać możliwie najwięcej, by zebrać interesujące mnie informacje. Wędrując wśród bibliotecznych regałów moją uwagę przykuł fakt, że opublikowanych jest wiele dzieł patrystycznych, teksty Ojców Kościoła, historia monastycyzmu pisana z perspektywy męskich klasztorów, liczne hagiografie i opisy żywotów mnichów. Gdzie jest w tym wszystkim miejsce dla pierwszych mniszek, pustelnic, żeńskich klasztorów? W czasie moich poszukiwań znalazłam tylko jedną publikację wydaną po polsku, która była ogólnym wprowadzeniem do historii monastycyzmu z perspektywy mniszek i pokutnic. Postanowiłam bliżej przyjrzeć się temu zagadnieniu, korzystając z greckojęzycznych źródeł dotarłam do spisu monasterów znajdujących się obecnie na Krecie, nie był on jednak kompletny, brakowało w nim informacji o aktualnych mieszkańcach (o ile nie zostały dawno opuszczone), które z nich zamieszkane są przez mniszki i jak wygląda ich codzienność.
Pod koniec czerwca 2014 roku przyleciałam na Kretę, by kontynuować studia filologiczne. Planowałam pobyt półroczny, zostałam na rok. W tym czasie mogłam sama poszukać odpowiedzi na niektóre, tyczące się żeńskich monasterów, pytania. Dotarcie do większości monasterów było bardzo trudne, wszak nie są one zakładane przy głównych drogach, a na końcu dróg krętych i wąskich. Do niektórych klasztorów trzeba było dojść pieszo, inne otwierały swe bramy dla pielgrzymów tylko w wybrane dni tygodnia, niektóre były zupełnie zamknięte (nawet dla młodego naukowca!).
Mój roczny pobyt na wyspie zaowocował pracą licencjacką, której część, dzięki uprzejmości redakcji cerkiew.pl, mam przyjemność przedstawić Państwu na łamach portalu. Zapraszam do kontaktu (anna_maria_filipek@student.uw.edu.pl).
Biblijne źródła monastycyzmu
"Niech się rozweselą pustynia i spieczona ziemia,
niech się raduje step i niech rozkwitnie!
Niech wyda kwiaty jak lilie polne,
niech się rozraduje, skacząc i wykrzykując z uciechy."
(Iz 35, 1-2) [1]
Głos Boga pozwala najmocniej usłyszeć się na pustyni. W miejscu, gdzie „nie ma życia” Bóg przemawiał do swojego ludu i wołał na nią wybranych przez siebie, by ich uratować. Na pustyni Bóg ocala swój lud od zguby i otacza go swoją Miłością.
Na pustynię wygnał Hagar, by ocalić ją od śmierci (Rdz 16, 7-10 i 21, 14-19). Na pustyni powołał Mojżesza, by ten wywiódł Jego lud z niewoli egipskiej i przez pustynię przeprowadził go do ziemi obiecanej (Wj 3, 1-18). Na pustyni Synaju Bóg powierza człowiekowi swoje Prawa i Przykazania (Wj 19). Na pustyni ochrania Dawida, Eliasza, Jana Chrzciciela.
Na pustynię wychodzi także Jezus, by tam pościć, modlić się i walczyć z pokusami Szatana (Łk 4, 1-2). Pustynia jest przestrzenią spotkań człowieka z Bogiem, ale także miejscem walki z pokusami i słabościami.
Według tradycji pierwszym, który usłyszał wołanie Boga na pustyni i postanowił podążyć za Jego Słowem był św. Antoni Pustelnik. Żyjący w III wieku w Egipcie usłyszawszy wezwanie Boga,: „Jezus mu odpowiedział: «Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za Mną!»” (Mt 19,20) oddał swój cały, odziedziczony po zmarłych rodzicach, dobytek i wyruszył na pustynię, by na jej jałowej ziemi odnaleźć Boga Żywego i Prawdziwego.
Postać św. Antoniego Pustelnika stała się popularna do tego stopnia, że niewiele później pustynia zaludniła się niemal tak licznie, jak miasto. Przybywali ci, którzy chcieli usłyszeć naukę św. Antoniego, by prosić go o wsparcie w trudnościach życiowych, czy żyć w taki sam sposób, jak on. W Egipcie rozwinęły się trzy formy życia monastycznego (gr. μόνος – samotny, odosobniony): samotnicze życie obarczone surową ascezą, życie w niewielkiej wspólnocie, która modli się i pracuje wspólnie oraz liczne wspólnoty pojedynczych pustelni, którymi kieruje jeden przewodnik duchowy i nauczyciel.
Pierwszymi apostołami i pierwszymi mnichami byli głównie mężczyźni, kobieta w dalszym ciągu uważana była za istotę słabszą fizycznie i psychicznie, która nie ma też wystarczającej wiedzy, by móc nauczać (1 Kor 14,34 oraz 1 Tym. 2, 11-12). Kobieta wciąż była widziana jako „źródło i przyczyna grzechu” (w nawiązaniu do grzechu pierwszych ludzi). Jednakże Nowy Testament wyraźnie podkreśla istotność roli kobiet w historii zbawienia: J 2, 3-5, J 20, 11-18, Łk 10, 38-42, Dz 16, 13-15 oraz Rz 16,1).
Na przełomie III i IV wieku coraz więcej chrześcijan zamieszkujących Egipt "wychodzi na pustynię" by tam, z dala od zgiełku i hałasu codzienności, pozostawiając wszytko to, co zewnętrzne i ulotne, szukać głosu i obecności Boga. W tym kontekście wychodzenie na pustynię powinno być rozumiane jako oddalanie się w odosobnienie, poszukiwanie samotności, należy jednak zwrócić uwagę na duchowe znaczenie takich działań. Wychodzenie na pustynię oznacza także wchodzenie w głąb siebie, w głąb własnej duszy, by tam poszukiwać głosu Boga i, nawet jeśli będąc w otoczeniu innych, pielęgnować w sercu przestrzeń przynależącą jedynie do Stwórcy.
W Egipcie rozwijają się trzy formy monastycyzmu: pierwszy z nich zakładał całkowite wyłączenie się w życia społeczności, samotne odejście w miejsce odosobnione i pozostanie tam, drugi z nich to cenobityzm, w myśl którego mnisi i mniszki łączyli się w niewielkie grupy, by wspólnie modlić się i pracować, natomiast trzeci polegał na zakładaniu niewielkich wspólnot modlitewnych, którym przewodniczyli Abba (monastery dla mężczyzn), lub Amma (monastery dla kobiet).
Pustynia w tamtym czasie jest miejscem niebezpiecznym i tajemniczym, a każdy, kto stara się usłyszeć Boga, musi nauczyć się obojętności wobec wszystkich wygód tego świata. Chęć poznania Boga i ciągłego odpowiadania na Jego głos była silniejsza, niż strach. Pustynia staje się miejscem kwitnącym niczym kwiat, gdy podlewana jest łzami skruchy.
Do lektury kolejnej części zapraszamy za tydzień!
Przypisy:
[1] Wszystkie cytaty z Pisma Świętego pochodzą z Biblii Tysiąclecia (http://biblia.deon.pl/)
Bibliografia:
Bagin Martirij, Thiermeyer Andreas-Abraham, Materikon. Mądrość Matek Pustyni, PROMIC, Warszawa 2010,
Bobrinskoy Boris, Życie liturgiczne, Wyd. Księży Marianów, Warszawa 2004,
Chryssavgis John, W sercu pustyni. Duchowość Ojców i Matek Pustyni, (tłum. M. Chojnacki), Wyd. UJ, Kraków 2007,
Dejneko Wiaczesław, Sybolika oraz historyczne kształtowanie się szat kapłańskich
i mniszych.
Evdokimow Paul, Wieki życia duchowego: od Ojców pustyni do naszych czasów, Znak, Kraków 1996,
McGuckin John Anthony, The Orthodox Church. An Introduction to its History, Doctrine and Spiritual Culture, Wiley-Blackwell 2011,
Swan Laura OSB, Zapomniane Matki Pustyni: pisma, życia i historia, WAM, Kraków 2005,
Ward Benedicta SLG, Nierządnice pustyni, pokuta we wczesnych źródłach monastycznych,
W Drodze, Poznań 2005,
