Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Księga Rodzaju i Upadek
tłum. Jakub Oniszczuk, 07 marca 2022
Pierwsze jedenaście rozdziałów Księgi Rodzaju od dawna postrzegano jako jednostkę literacką, która służy jako swego rodzaju prolog do reszty Księgi, Tory czy Pięcioksięgu i całego Pisma Świętego. W tych rozdziałach czytamy o stworzeniu świata i ludzkości, o wypędzeniu z raju, stoczeniu się człowieka, potopie Noego, stoczeniu się narodów i wieży Babel. Teologicznie, szczególnie na zachodzie w późnym antyku, Księga Rodzaju 3 i wygnanie z raju stały się głównym miejscem skupienia, zdefiniowanym jako „Upadek” człowieka. Rozpoczęła się debata na temat tego, co dokładnie ten upadek pociągnął za sobą i co reprezentował. Zostało to odebrane przede wszystkim jako pierwsza instancja ludzkiego nieposłuszeństwa wobec prawa Bożego, co poddało całą ludzkość karze, przy czym coraz częściej postrzegane było to wyłącznie w kategoriach prawnych. Znaczna część debaty, która wywołała reformację protestancką, skupiła się na tym, jakie elementy człowieczeństwa pozostały wolne i nie podlegały deprawacji po tym, jak zgrzeszył Adam. Dalsza debata dotyczyła tego, w jakim stopniu potomkowie Adama ponoszą winę za jego wykroczenie. Na przestrzeni ostatniego stulecia nasza uwaga skupiała się na jeszcze wcześniejszych wersetach tej narracji, opowiadających o stwarzaniu świata i ludzkości oraz na relacji pomiędzy narracjami biblijnymi i teorią ewolucji.
Padają przy tym ważne pytania, które są uzasadnione i aktualne, nie odzwierciedlają one jednak sposobu, w jaki starożytni czytali narracje Rdz 1-11, ani sposobu, w jaki była ona rozumiana w epoce apostolskiej, gdy czytano ją przez pryzmat osoby Jezusa Chrystusa. Wczesne rozdziały Księgi Rodzaju opowiadają o potrójnym problemie w Bożym stworzeniu, a następnie Księga Rodzaju opowiada o początkach Izraela, który, jak przedstawia nam dalej Tora, jest odpowiedzią Pana, Boga Izraela, na ten problem. Nowy Testament opisuje następnie, w jaki sposób Jezus Chrystus definitywnie i ostatecznie rozwiązał wszystkie trzy aspekty tego problemu, aby stworzyć nowe, zmartwychwstałe, odnowione i uwielbione stworzenie w nowych niebiosach i na nowej ziemi.
Jak już wspomniano, przekleństwa Księgi Rodzaju 3 od dawna są przedmiotem dociekań teologicznych. Bardzo niewiele późniejszych konstrukcji teologicznych związanych z „Upadkiem” jest jednak faktycznie obecnych w narracji Księgi Rodzaju. Ostrzeżenie dane Adamowi przez Boga mówiło, że w dniu, w którym zje owoc drzewa poznania dobra i zła, z pewnością umrze [Rdz 2,17]. Zwodniczy wąż kusi Ewę wiedzą, na którą nie jest ona przygotowana i otrzymuje za karę przekleństwo, aby jadł proch ziemi. Tutaj wąż zostaje zrzucony i otrzymuje moc śmierci (popiół, który ma spożywać, to popiół, do którego powróci Adam, Rdz 3,14), która rości sobie prawo przez grzech [1 Kor 15,55-56]. Przekleństwo jakie otrzymuje ludzkość, to znoszenie trudów i zmagań w tym życiu, które skończy się śmiercią [Rdz 3,19]. Historia Księgi Rodzaju 3 jest opowieścią o tym, jak śmiertelność opanowała rasę ludzką. Realizuje się to najpierw w zamordowaniu Abla przez Kaina, a następnie w kolejnych genealogiach. Po bardzo długim życiu każdego człowieka powtarza się raz po raz, że "umarł". Biorąc pod uwagę długość ich życia, to, że umarli, można uznać za oczywiste, ale powtarza się to tutaj, aby podkreślić, że „śmierć panowała od Adama do Mojżesza” [Rz 5, 14]. To jest pierwszy problem: śmierć.
Śmierć, która weszła do rodzaju ludzkiego, otworzyła drogę grzechowi i zepsuciu. Grzech czeka u drzwi Kaina, starając się go opanować, a Kain mu ulega [Rdz 4,7]. W następnych genealogiach linia Kaina staje się coraz bardziej skorumpowana, kulminując się w morderczym Lamechu, ale także produkuje wszystkie postępy cywilizacji i kultury. W szóstym rozdziale Księgi Rodzaju ludzkość stała się tak zepsuta, że jej pragnienia są zawsze złe, przez cały czas [Rdz 6,5]. Tu znowu zaangażowane są istoty duchowe, uwodzące ludzkie kobiety [6, 1-2]. Tekst odnosi się tutaj do literatury historycznej i genealogii innych kultur na starożytnym Bliskim Wschodzie. Na listach królów babilońskich, władcy przed potopem są wymieniani wraz z duchem, który służył jako ich doradca oraz z informacją jakiej sztuki i technologii ten duch nauczył króla. Po potopie, królowie są opisywani jako dwie trzecie boga i jedna trzecia człowieka. Teksty takie jak 1 Henoch łączą te idee bardziej wyraźnie, zachowując starożytne tradycje, że duchy, podobnie jak wąż, doprowadziły ludzkość do wiedzy, do której nie została przygotowana, aby ją zepsuć i zniszczyć, osiągając kulminację w demonicznej niemoralności seksualnej. Są to duchy „które zgrzeszyły za dni Noego” [1 P 3,18-20]. W ten sposób drugi problem wchodzi w stworzenie: grzech.
Ostatnie rozdziały kompozycji w Rdz 1-11 są częściej zaniedbywane, ale nie mniej ważne. Genealogie po powodzi opisują pochodzenie 70 narodów, które tworzyły znany świat. Podczas gdy opisują one ich deprawację, to opowieść o wieży Babel opisuje ich upadek. Tutaj Babilon jest opisywany jako stolica światowego imperium, w którym budowany jest wielki ziggurat, miejsce, które sięgnie nieba i sprowadzi Boga na ziemię, aby mógł służyć człowiekowi. W odpowiedzi Bóg zstępuje, lecz odpędza ich, mieszając ich języki i rozdzielając ich. Jest to jeszcze bardziej rozwinięte w Księdze Powtórzonego Prawa 32,8, która stwierdza, że Bóg przydzielił różne narody synom Bożym (lub Swoim aniołom, jak czytamy w greckim tekście). Ikona w ilustracji do tego artykułu przedstawia szare anielskie istoty, przejmujące w posiadanie przedstawicieli narodów ziemi. Narody świata zaczęły czcić te anielskie istoty jako bogów i stały się ich niewolnikami. Jest to trzeci problem dotykający Boży świat: moce ciemności.
Te trzy wydarzenia i trzy problemy, które postały w ich wyniku, są zaadresowane w pierwszej kolejności poprzez powołanie Abrahama w Księdze Rodzaju 12. Zaczynając od patriarchów, widzimy początki Boskiego planu przezwyciężenia tych trzech problemów. Śmierć jest odpierana przez ludzką płodność, poprzez obietnicę, że potomkowie Abrahama będą liczniejsi niż piaski ziemi. Grzech jest odpierany poprzez kapłańską rolę, składanie ofiar i wstawiennictwo, jakiego podejmują się patriarchowie Abraham, Izaak, Jakub i Hiob. Moce ciemności oraz ich dominacja nad narodami ziemi są odpierane poprzez stworzenie przez Boga własnego narodu, Izraela, osobliwego ludu, który będzie wyodrębniony i oddzielony od narodów zdominowanych przez niegodziwość.
Księga Rodzaju jako całość służy jako prolog do reszty Pięcioksięgu, a Tora dalej kodyfikuje te środki odpierania i radzenia sobie ze złem. Tora reguluje reprodukcję człowieka i moralność seksualną, a także dziedziczenie, aby zapewnić kontynuację i rozkwit ludzkości na ziemi. Tora ustanawia system ofiarny, skupiający się wokół Dnia Pojednania, aby opanować grzech i nieczystość w Bożym narodzie i aby zapobiec jego zniszczeniu. Tora surowo zabrania bałwochwalstwa, praktykowanego wśród narodów oraz innych działań i związków, które mogłyby podporządkować Izraelitów księstwom i władzom rządzącym innymi narodami i dążącym do zniszczenia Izraela. Izrael ma być święty i odłączony, aby służył jako światło narodom, które leżą w ciemności, aż przyjdzie czas, gdy Pan nawiedzi Swój lud i zajmie się tymi problemami raz na zawsze.
Całość Nowego Testamentu jest więc apostolskim zapisem tego nawiedzenia, które miało miejsce w osobie Jezusa Chrystusa. Poprzez swoją śmierć i zmartwychwstanie, Chrystus raz na zawsze poradził sobie ze śmiercią, pokonawszy ją i rozbroiwszy [por. 1 Kor 15]. Chrystus umożliwił całkowite oczyszczenie i obmycie z grzechu i zepsucia przez Swoją krew, co ma dla nas zastosowanie przez chrzest (na podobieństwo potopu, 1 P 3,20-21). Chrystus raz na zawsze pokonał i rozbroił moce, które kiedyś rządziły tym światem i narodami [J 12,31; 16,11; Kol 2,15]. Podobnie jak wydarzenia z wieży Babel są zbyt często lekceważone, tak samo jest z faktem, że skutkiem pokonania przez Chrystusa tych mocy, które rządziły narodami, jest to, że teraz narody, poganie, są pojednani z Bogiem w Jezusie Chrystusie. Dzieło dokonane przez św. Pawła i innych apostołów w Dziejach Apostolskich nie jest rodzajem refleksji ani epilogu do Ewangelii św. Łukasza, ale reprezentuje zakończenie odwrócenia przez Chrystusa narracji z Księgi Rodzaju 1-11; ukończenie dzieła Chrystusa [Dz 1,1]. Troska św. Pawła w jego listach o pojednanie Żydów i pogan nie jest praktyczną kwestią, która wtrąca się w życie wczesnego Kościoła, ale raczej, jak to widzi św. Paweł, jest częścią Ewangelii Jezusa Chrystusa.
Dla św. Pawła Rdz 1-11 eschatologicznie rozwiązuje się w odwrotnej kolejności. Pojednanie narodów z Bogiem rozpoczęło się w dniu Pięćdziesiątnicy i zostało dokonane w epoce apostolskiej. Chrystus w Swoim wniebowstąpieniu zasiadł na tronie i dzierży wszelką władzę w niebie i na ziemi. Grzech zostaje teraz odparty przez chrzest dla przebaczenia grzechów, przez pokutę oraz przez uświęcenie i uwielbienie Kościoła Chrystusowego. Ostatnim wrogiem do pokonania będzie śmierć, w zmartwychwstaniu, które przyniesie nowe stworzenie i które będzie królestwem życia wiecznego (1 Kor 15,20-27).
o. Stephen De Young
za: The Whole Counsel Blog
Padają przy tym ważne pytania, które są uzasadnione i aktualne, nie odzwierciedlają one jednak sposobu, w jaki starożytni czytali narracje Rdz 1-11, ani sposobu, w jaki była ona rozumiana w epoce apostolskiej, gdy czytano ją przez pryzmat osoby Jezusa Chrystusa. Wczesne rozdziały Księgi Rodzaju opowiadają o potrójnym problemie w Bożym stworzeniu, a następnie Księga Rodzaju opowiada o początkach Izraela, który, jak przedstawia nam dalej Tora, jest odpowiedzią Pana, Boga Izraela, na ten problem. Nowy Testament opisuje następnie, w jaki sposób Jezus Chrystus definitywnie i ostatecznie rozwiązał wszystkie trzy aspekty tego problemu, aby stworzyć nowe, zmartwychwstałe, odnowione i uwielbione stworzenie w nowych niebiosach i na nowej ziemi.
Jak już wspomniano, przekleństwa Księgi Rodzaju 3 od dawna są przedmiotem dociekań teologicznych. Bardzo niewiele późniejszych konstrukcji teologicznych związanych z „Upadkiem” jest jednak faktycznie obecnych w narracji Księgi Rodzaju. Ostrzeżenie dane Adamowi przez Boga mówiło, że w dniu, w którym zje owoc drzewa poznania dobra i zła, z pewnością umrze [Rdz 2,17]. Zwodniczy wąż kusi Ewę wiedzą, na którą nie jest ona przygotowana i otrzymuje za karę przekleństwo, aby jadł proch ziemi. Tutaj wąż zostaje zrzucony i otrzymuje moc śmierci (popiół, który ma spożywać, to popiół, do którego powróci Adam, Rdz 3,14), która rości sobie prawo przez grzech [1 Kor 15,55-56]. Przekleństwo jakie otrzymuje ludzkość, to znoszenie trudów i zmagań w tym życiu, które skończy się śmiercią [Rdz 3,19]. Historia Księgi Rodzaju 3 jest opowieścią o tym, jak śmiertelność opanowała rasę ludzką. Realizuje się to najpierw w zamordowaniu Abla przez Kaina, a następnie w kolejnych genealogiach. Po bardzo długim życiu każdego człowieka powtarza się raz po raz, że "umarł". Biorąc pod uwagę długość ich życia, to, że umarli, można uznać za oczywiste, ale powtarza się to tutaj, aby podkreślić, że „śmierć panowała od Adama do Mojżesza” [Rz 5, 14]. To jest pierwszy problem: śmierć.
Śmierć, która weszła do rodzaju ludzkiego, otworzyła drogę grzechowi i zepsuciu. Grzech czeka u drzwi Kaina, starając się go opanować, a Kain mu ulega [Rdz 4,7]. W następnych genealogiach linia Kaina staje się coraz bardziej skorumpowana, kulminując się w morderczym Lamechu, ale także produkuje wszystkie postępy cywilizacji i kultury. W szóstym rozdziale Księgi Rodzaju ludzkość stała się tak zepsuta, że jej pragnienia są zawsze złe, przez cały czas [Rdz 6,5]. Tu znowu zaangażowane są istoty duchowe, uwodzące ludzkie kobiety [6, 1-2]. Tekst odnosi się tutaj do literatury historycznej i genealogii innych kultur na starożytnym Bliskim Wschodzie. Na listach królów babilońskich, władcy przed potopem są wymieniani wraz z duchem, który służył jako ich doradca oraz z informacją jakiej sztuki i technologii ten duch nauczył króla. Po potopie, królowie są opisywani jako dwie trzecie boga i jedna trzecia człowieka. Teksty takie jak 1 Henoch łączą te idee bardziej wyraźnie, zachowując starożytne tradycje, że duchy, podobnie jak wąż, doprowadziły ludzkość do wiedzy, do której nie została przygotowana, aby ją zepsuć i zniszczyć, osiągając kulminację w demonicznej niemoralności seksualnej. Są to duchy „które zgrzeszyły za dni Noego” [1 P 3,18-20]. W ten sposób drugi problem wchodzi w stworzenie: grzech.
Ostatnie rozdziały kompozycji w Rdz 1-11 są częściej zaniedbywane, ale nie mniej ważne. Genealogie po powodzi opisują pochodzenie 70 narodów, które tworzyły znany świat. Podczas gdy opisują one ich deprawację, to opowieść o wieży Babel opisuje ich upadek. Tutaj Babilon jest opisywany jako stolica światowego imperium, w którym budowany jest wielki ziggurat, miejsce, które sięgnie nieba i sprowadzi Boga na ziemię, aby mógł służyć człowiekowi. W odpowiedzi Bóg zstępuje, lecz odpędza ich, mieszając ich języki i rozdzielając ich. Jest to jeszcze bardziej rozwinięte w Księdze Powtórzonego Prawa 32,8, która stwierdza, że Bóg przydzielił różne narody synom Bożym (lub Swoim aniołom, jak czytamy w greckim tekście). Ikona w ilustracji do tego artykułu przedstawia szare anielskie istoty, przejmujące w posiadanie przedstawicieli narodów ziemi. Narody świata zaczęły czcić te anielskie istoty jako bogów i stały się ich niewolnikami. Jest to trzeci problem dotykający Boży świat: moce ciemności.
Te trzy wydarzenia i trzy problemy, które postały w ich wyniku, są zaadresowane w pierwszej kolejności poprzez powołanie Abrahama w Księdze Rodzaju 12. Zaczynając od patriarchów, widzimy początki Boskiego planu przezwyciężenia tych trzech problemów. Śmierć jest odpierana przez ludzką płodność, poprzez obietnicę, że potomkowie Abrahama będą liczniejsi niż piaski ziemi. Grzech jest odpierany poprzez kapłańską rolę, składanie ofiar i wstawiennictwo, jakiego podejmują się patriarchowie Abraham, Izaak, Jakub i Hiob. Moce ciemności oraz ich dominacja nad narodami ziemi są odpierane poprzez stworzenie przez Boga własnego narodu, Izraela, osobliwego ludu, który będzie wyodrębniony i oddzielony od narodów zdominowanych przez niegodziwość.
Księga Rodzaju jako całość służy jako prolog do reszty Pięcioksięgu, a Tora dalej kodyfikuje te środki odpierania i radzenia sobie ze złem. Tora reguluje reprodukcję człowieka i moralność seksualną, a także dziedziczenie, aby zapewnić kontynuację i rozkwit ludzkości na ziemi. Tora ustanawia system ofiarny, skupiający się wokół Dnia Pojednania, aby opanować grzech i nieczystość w Bożym narodzie i aby zapobiec jego zniszczeniu. Tora surowo zabrania bałwochwalstwa, praktykowanego wśród narodów oraz innych działań i związków, które mogłyby podporządkować Izraelitów księstwom i władzom rządzącym innymi narodami i dążącym do zniszczenia Izraela. Izrael ma być święty i odłączony, aby służył jako światło narodom, które leżą w ciemności, aż przyjdzie czas, gdy Pan nawiedzi Swój lud i zajmie się tymi problemami raz na zawsze.
Całość Nowego Testamentu jest więc apostolskim zapisem tego nawiedzenia, które miało miejsce w osobie Jezusa Chrystusa. Poprzez swoją śmierć i zmartwychwstanie, Chrystus raz na zawsze poradził sobie ze śmiercią, pokonawszy ją i rozbroiwszy [por. 1 Kor 15]. Chrystus umożliwił całkowite oczyszczenie i obmycie z grzechu i zepsucia przez Swoją krew, co ma dla nas zastosowanie przez chrzest (na podobieństwo potopu, 1 P 3,20-21). Chrystus raz na zawsze pokonał i rozbroił moce, które kiedyś rządziły tym światem i narodami [J 12,31; 16,11; Kol 2,15]. Podobnie jak wydarzenia z wieży Babel są zbyt często lekceważone, tak samo jest z faktem, że skutkiem pokonania przez Chrystusa tych mocy, które rządziły narodami, jest to, że teraz narody, poganie, są pojednani z Bogiem w Jezusie Chrystusie. Dzieło dokonane przez św. Pawła i innych apostołów w Dziejach Apostolskich nie jest rodzajem refleksji ani epilogu do Ewangelii św. Łukasza, ale reprezentuje zakończenie odwrócenia przez Chrystusa narracji z Księgi Rodzaju 1-11; ukończenie dzieła Chrystusa [Dz 1,1]. Troska św. Pawła w jego listach o pojednanie Żydów i pogan nie jest praktyczną kwestią, która wtrąca się w życie wczesnego Kościoła, ale raczej, jak to widzi św. Paweł, jest częścią Ewangelii Jezusa Chrystusa.
Dla św. Pawła Rdz 1-11 eschatologicznie rozwiązuje się w odwrotnej kolejności. Pojednanie narodów z Bogiem rozpoczęło się w dniu Pięćdziesiątnicy i zostało dokonane w epoce apostolskiej. Chrystus w Swoim wniebowstąpieniu zasiadł na tronie i dzierży wszelką władzę w niebie i na ziemi. Grzech zostaje teraz odparty przez chrzest dla przebaczenia grzechów, przez pokutę oraz przez uświęcenie i uwielbienie Kościoła Chrystusowego. Ostatnim wrogiem do pokonania będzie śmierć, w zmartwychwstaniu, które przyniesie nowe stworzenie i które będzie królestwem życia wiecznego (1 Kor 15,20-27).
o. Stephen De Young
za: The Whole Counsel Blog
Poprzedni z serii:
4 Ezra: Biblijna księga, której prawdopodobnie nigdy nie czytałeś
4 Ezra: Biblijna księga, której prawdopodobnie nigdy nie czytałeś
Kolejny z serii:
Niech staną się giganci[1].jpg)
Niech staną się giganci