Zostań przyjacielem cerkiew.pl
O autokefalii Cerkwi Gruzińskiej
Justyna Jakubowska, 25 marca 2019
W marcu 2019 r. przypadają kolejne rocznice dwóch ważnych wydarzeń w historii Cerkwi Gruzińskiej. 29 lat temu, w marcu 1990 r., patriarcha Konstantynopola Demetrios I przekazał patriarsze Gruzji Eliaszowi II oficjalne dokumenty Patriarchatu Ekumenicznego potwierdzające uznanie autokefalii Cerkwi Gruzińskiej oraz godność patriarchy należną jej zwierzchnikowi. 102 lata temu, w marcu 1917 r., podczas liturgii sprawowanej w katedrze Sweti Cchoweli w Mcchecie, wyznaczony na locum tenens biskup Leonid (Okropiridze) ogłosił przywrócenie autokefalii Cerkwi Gruzińskiej. Kończyło to okres egzarchatu wprowadzonego przez Rosję po bezprawnym odebraniu autokefalii Cerkwi Gruzińskiej w 1811 r.
Zadziwiającym jest fakt, że te ww. wydarzenia dotyczą kraju, który jako drugi na świecie przyjął chrześcijaństwo za religię państwową. Stało się to w pierwszej połowie IV w., w roku 326.
Pierwszym biskupem Mcchety (ówczesnej stolicy Gruzji) był Jan. Wyświęcał go patriarcha Antiochii. Jeszcze wcześniej datuje się pierwszych biskupów na terenie Gruzji Zachodniej, w Abchazji. Jeden z nich, Stratophilus, biskup Biczwinty, brał udział w pierwszym soborze powszechnym w Nicei w 325 r.
Od drugiej połowy V w. zwierzchnicy Cerkwi na terenie Gruzji noszą tytuł katolikosa. Zadbał o to ówczesny król – Wachtang Gorgasali. Oznaczało to podwyższenie rangi Cerkwi Gruzińskiej i uznanie jej niezależności. Wówczas także podzielono kraj na 12 diecezji. Ten sam król zdecydował o przeniesieniu stolicy Gruzji z Mcchety do Tbilisi, jednak centrum duchowym i siedzibą zwierzchnika Cerkwi pozostała Mccheta.
To w Mcchecie znajduje się jedna z największych świętości Gruzji – szata Chrystusa, w katedrze Sweti Cchoweli pochodzącej z pierwszej połowy XI w. Katedrę zaczęto budować w czasach jednoczenia się Gruzji Wschodniej (Kartli-Iwerii) i Zachodniej (Abchazji). W X w. król Abchazji, Leon, uznał zwierzchnictwo katolikosa Mcchety nad Cerkwią w Abchazji. W cerkwiach Gruzji Zachodniej zmienił się język nabożeństw – z greckiego na gruziński (w Gruzji Wschodniej służono po gruzińsku już od końca V w.). Na początku XI w. Cerkiew Gruzińska podniesiona została do rangi patriarchatu, a jej zwierzchnik otrzymał tytuł katolikosa-patriarchy. Pierwszy zwierzchnik z tym tytułem - Melchisedek - przez prawie cały czas swojej patriarszej służby nadzorował budowę katedry (trwała ok 30 lat).
W sprawie otrzymania rangi patriarchatu nie obyło się bez wizyt w Konstantynopolu, Antiochii i Jerozolimie. Do Konstantynopola jeździł i katolikos Melchisedek i ówczesny król – Bagrat. W procesie tym uczestniczył także - przybyły do stolicy Cesarstwa z gruzińskiego monasteru Iwirion na Atosie - św. Jerzy Hagioryta (Giorgi Mtacmindeli). Św. Jerzy udał się także do Antiochii i Jerozolimy, by z pozostałymi patriarchami omówić kwestię rangi Cerkwi Gruzińskiej. Wśród podnoszonych wówczas argumentów było m.in. to, że na terenie Gruzji, na wybrzeżu Morza Czarnego, nauczali dwaj apostołowie: Andrzej i Szymon. Cerkiew Gruzińska uznaje ich za swoich założycieli, dlatego też ma w swojej nazwie słowo „apostolska”.
Ślady związków Cerkwi Gruzińskiej z Antiochią pozostały do dziś. Na obrzeżach Mcchety, prawie nad samym brzegiem rzeki Argawi, blisko ujścia Aragwi do Mtkwari, znajduje się mała cerkiewka pw. św. Stefana, znana jednak szerzej pod nazwą Antiochia. To jedna z najstarszych cerkwi w Mcchecie, pochodzi sprzed VI w. Z kolei monaster Szio Mhwime, położony niedaleko Mcchety, to jeden z kilku gruzińskich monasterów założonych przez tzw. Ojców Syryjskich, którzy przybywali do Gruzji w celach misyjnych w V i VI w. z terenów Patriarchatu Antiocheńskiego. Do X w. w cerkwiach gruzińskich służono liturgię św. Jakuba, tzw. jerozolimską, przetłumaczoną z jęz. syryjskiego, wzbogaconą oryginalnymi pieśniami gruzińskimi.
Od XII do XIII w. Gruzja przeżywała tzw. złoty wiek, była jedną z ówczesnych potęg w regionie. Okres świetności skończył się jednak wraz z najazdem Mongołów pod koniec XIII w. Po upadku Mongołów, przyszedł czas najazdów tureckich i perskich. Osłabione państwo szukało sojusznika i wydawało się, że chrześcijańska Rosja może nim zostać. W 1783 r. podpisano tzw. traktat gieorgijewski, zgodnie z którym w zamian za obronę przed atakami krajów muzułmańskich Gruzja rezygnowała z samodzielnej polityki zagranicznej, zachowując jednak samodzielność w polityce wewnętrznej oraz niezależność Cerkwi. Ale w 1801 r. Rosja dokonała aneksji Gruzji, a następnie pozbawiła niezależności Gruzińską Cerkiew.
W 1810 r. pod rosyjską eskortą wojskową wywieziono do Petersburga katolikosa-patriarchę Antoniego II. Zarządzeniem cara, w lipcu 1811 r. pozbawiono go funkcji zwierzchnika Cerkwi Gruzińskiej, a Cerkwi odebrano autokefalię. Warlaam Eristawi został wyznaczony na egzarchę. Od 1817 r., kiedy ustanowiono nowego egzarchę, zwierzchnikami Cerkwi Gruzińskiej byli już tylko Rosjanie. Pilnowali m.in. tego, żeby w cerkwiach gruzińskich nie służono nabożeństw w języku gruzińskim, tylko staro-cerkiewno-słowiańskim (dla Gruzinów zupełnie niezrozumiałym). Liczba diecezji została zmniejszona z 24 do 5. W związku z wizytą cara Mikołaja I, na polecenie egzarchy pobielono wapnem freski w katedrach Sweti Cchoweli, Alawerdi oraz Ertacminda. Egzarcha uzasadniał to warunkami sanitarnymi (!).
W odróżnieniu od ówczesnej Cerkwi Rosyjskiej, Cerkiew Gruzińska była niezależna od państwa także pod względem ekonomicznym. Zmieniło się to w 1811 r. Dobra cerkiewne w Gruzji zaczęły być traktowane jako źródło dochodów państwa rosyjskiego. Duchowni przeszli na utrzymanie państwa. Zamknięto seminaria z gruzińskim językiem nauczania, a otwarto nowe - z rosyjskim. Niszczono wszelkie przejawy odrębnej, wielowiekowej tradycji gruzińskiej. Z inicjatywy jednego z egzarchów zebrano z różnych cerkwi i monasterów zabytkowe księgi liturgiczne i dokumenty cerkiewne i umieszczono je w bibliotece seminarium duchownego w Tbilisi. Niedługo potem zbiory te spłonęły. Nie dziwne więc, że w walce przeciw rusyfikacji brały udział nie tylko osoby świeckie, ale także księża, mnisi, biskupi.
Po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji w 1917 r. Gruzini postanowili wykorzystać moment i w marcu 1917 r. ogłosili przywrócenie autokefalii Cerkwi Gruzińskiej. 17 września 1917 r. na katolikosa-patriarchę wybrano Kiriona II (Sadzagliszwili). 26 maja 1918 r. ogłoszono powstanie niepodległej Demokratycznej Republiki Gruzji. Było to jednak państwo mocno podkreślające swoją areligijność, świeckość. Nie było nauczania religii w szkołach, nie było kapelanów w armii, władze nie brały udziału w świętach cerkiewnych, ani nie dawały żadnego wsparcia Cerkwi. Niepodległość trwała tylko kilka lat, skończyła się bolszewickim najazdem w lutym 1921 r. Do połowy lat 40-tych Cerkiew była zwalczana, duchowni prześladowani, cerkwie zamykane i niszczone, albo przekształcane na szpitale (jak monaster Bodbe), archiwa, sale gimnastyczne itp.
W latach 20-tych katolikos-patriarcha Ambroży (Chelaia) był więziony przez kilka lat, w więzieniu stworzonym jeszcze przez władze carskie na miejscu cerkwi Metechi (w Tbilisi). Po wyjściu z więzienia udał się prosto do katedry Sioni. Czekało na niego mnóstwo ludzi, zwrócił się do nich tymi słowami: - Mimo tego, że gruzińskie cerkwie są dziś splądrowane, mimo tego, że prześladowcy w naszym niewielkim kraju zniszczyli 1200 cerkwi, mimo tego, że tej cerkwi nie zdobią już wspaniałe ikony, bo niektóre zostały skradzione, a inne mimo ryzyka ukryte przez czcigodnych księży, Cerkiew Gruzińska jest jednak bogatsza niż kiedy indziej! Jest bogata duchowo, bo wy, Gruzini, nie przestraszyliście się, mimo gróźb, jesteście tu dzisiaj, i swoją obecnością wyrażacie sprzeciw wobec tej bezbożnej władzy, która opanowała Gruzję.
Na fali odwilży, związanej z dążeniem władz ZSRR, by wykorzystać autorytet Cerkwi w walce przeciwko Hitlerowi, stosunki państwa z Cerkwią Rosyjską i Gruzińską nieco się poprawiły, a w 1943 r. Cerkiew Rosyjska uznała autokefalię oraz godność patriarchatu Cerkwi Gruzińskiej. W 1945 r. Cerkwi Gruzińskiej udało się odzyskać osobowość prawną i część mienia. Następnie każdy kolejny katolikos-patriarcha starał się o otwarcie kolejnych cerkwi (niewielkich ilości) lub przywracanie do życia (małymi krokami) różnych elementów życia Cerkwi (chóry, seminarium, wydawnictwa).
W 1963 r. Cerkiew Gruzińska stała się członkiem Światowej Rady Kościołów (pozostawała nim do 1997 r.). W latach 1983-1991 gruziński patriarcha, Eliasz II (Huduszauri-Sziolaszwili), był jednym z prezydentów tej organizacji. Wtedy też odnowiono kontakty z innymi Cerkwiami. Okazało się jednak, że dla patriarchy Konstantynopola wcale nie jest oczywiste, że Cerkiew Gruzińska jest autokefaliczna. Starania o uznanie gruzińskiej autokefalii przez Konstantynopol podjął patriarcha Eliasz II. Trwały one wiele lat i zakończyły się sukcesem w 1990 r. Tomos patriarchy Konstantynopola z 1990 r. jest potwierdzeniem gruzińskiej autokefalii, nie jej nadaniem. W dokumencie tym cytowane są źródła greckie, zgodnie z którymi to synod Patriarchatu Antiocheńskiego zdecydował, że Cerkiew Gruzińska będzie niezależna i autokefaliczna.
Podobnie jak na początku, także pod koniec XX w., niedługo po uznaniu „niepodległości” Cerkwi, niepodległość odzyskało także państwo gruzińskie. Stało się to 9 kwietnia 1991 r., czyli dokładnie 2 lata po tragicznych wydarzeniach w Tbilisi, kiedy pokojowa, proniepodległościowa demonstracja została rozpędzona przez rosyjskie wojsko i czołgi. Zginęło wtedy 21 osób, w tym 17 kobiet, a kilkaset zostało rannych. Niestety niedługo po odzyskaniu niepodległości wybuchła wojna domowa, wojna w Osetii, wojna w Abchazji. Władze w Tbilisi straciły kontrolę nad częścią swojego terytorium.
Sytuację pogorszyła wojna w sierpniu 2008 r. Mimo że władze Rosji uznały niepodległość Abchazji i Osetii Południowej, Patriarchat Rosyjski uważa je za terytoria kanoniczne Patriarchatu Gruzińskiego. Jednak duchowni gruzińscy nie mają żadnego dostępu do ludzi tam zamieszkujących i cerkwi tam zlokalizowanych. Jedynym wyjątkiem jest sąsiadujący z Osetią Południową rejon Achalgori, który stał się sporny dopiero po wojnie w 2008 r. i do którego ograniczony dostęp ma biskup Nikozi i Cchinwali, metropolita Izajasz (Czanturia). Większość diecezji Nikozi i Cchinwali to tzw. Osetia Południowa, przez Gruzinów nazywana Samaczablo. To z tej diecezji pochodzi większość uchodźców po wojnie w 2008 r. A jest to jedna z najstarszych gruzińskich diecezji - Nikozi jest biskupią siedzibą od przełomu V i VI w.
Upamiętnieniem 1500 lat autokefalii Cerkwi Gruzińskiej oraz 2000 lat od narodzenia Chrystusa jest Katedra Świętej Trójcy w Tbilisi. Idea budowy katedry powstała w 1989 r., a przedsięwzięcie miało też być symolem odrodzenia narodowego i duchowego Gruzji. Konkurs na projekt architektoniczny ogłoszono w maju 1989 r. Zamęt lat 90-tych opóźnił prace. Patriarcha Eliasz II, wraz z przedstawicielami innych Cerkwi Prawosławnych, wyświęcił katedrę 23 listopada 2004 r., w dniu Św. Jerzego, patrona Gruzji.
Najważniejsze źródła:
1) Krótka historia Cerkwi Gruzińskiej opublikowana na stronie Patriarchatu Gruzińskiego (wersja angielska, A Concise History of the Holy Apostolic Church of Georgia, dostępna na stronie Biblioteki Narodowej Parlamentu Gruzji,
2) artykuł pt. Dzień przywrócenia autokefalii Gruzińskiej Cerkwi Apostolskiej (1917 r.) opublikowany na stronie Patriarchatu Gruzińskiego,
3) angielska wersja tekstu tomosu Patriarchy Ekumenicznego dot. Cerkwi Gruzińskiej z 1990 r. opublikowana na stronie Orthodox Synaxis,
4) artykuł Diany Zadura pt. Chrześcijaństwo i kościół narodowy w historii Gruzji - od źródeł do okresu sowieckiego, Pro Georgia. Journal of Kartvelological Studies, nr 19/2009.
Zadziwiającym jest fakt, że te ww. wydarzenia dotyczą kraju, który jako drugi na świecie przyjął chrześcijaństwo za religię państwową. Stało się to w pierwszej połowie IV w., w roku 326.
Pierwszym biskupem Mcchety (ówczesnej stolicy Gruzji) był Jan. Wyświęcał go patriarcha Antiochii. Jeszcze wcześniej datuje się pierwszych biskupów na terenie Gruzji Zachodniej, w Abchazji. Jeden z nich, Stratophilus, biskup Biczwinty, brał udział w pierwszym soborze powszechnym w Nicei w 325 r.
Od drugiej połowy V w. zwierzchnicy Cerkwi na terenie Gruzji noszą tytuł katolikosa. Zadbał o to ówczesny król – Wachtang Gorgasali. Oznaczało to podwyższenie rangi Cerkwi Gruzińskiej i uznanie jej niezależności. Wówczas także podzielono kraj na 12 diecezji. Ten sam król zdecydował o przeniesieniu stolicy Gruzji z Mcchety do Tbilisi, jednak centrum duchowym i siedzibą zwierzchnika Cerkwi pozostała Mccheta.
To w Mcchecie znajduje się jedna z największych świętości Gruzji – szata Chrystusa, w katedrze Sweti Cchoweli pochodzącej z pierwszej połowy XI w. Katedrę zaczęto budować w czasach jednoczenia się Gruzji Wschodniej (Kartli-Iwerii) i Zachodniej (Abchazji). W X w. król Abchazji, Leon, uznał zwierzchnictwo katolikosa Mcchety nad Cerkwią w Abchazji. W cerkwiach Gruzji Zachodniej zmienił się język nabożeństw – z greckiego na gruziński (w Gruzji Wschodniej służono po gruzińsku już od końca V w.). Na początku XI w. Cerkiew Gruzińska podniesiona została do rangi patriarchatu, a jej zwierzchnik otrzymał tytuł katolikosa-patriarchy. Pierwszy zwierzchnik z tym tytułem - Melchisedek - przez prawie cały czas swojej patriarszej służby nadzorował budowę katedry (trwała ok 30 lat).
W sprawie otrzymania rangi patriarchatu nie obyło się bez wizyt w Konstantynopolu, Antiochii i Jerozolimie. Do Konstantynopola jeździł i katolikos Melchisedek i ówczesny król – Bagrat. W procesie tym uczestniczył także - przybyły do stolicy Cesarstwa z gruzińskiego monasteru Iwirion na Atosie - św. Jerzy Hagioryta (Giorgi Mtacmindeli). Św. Jerzy udał się także do Antiochii i Jerozolimy, by z pozostałymi patriarchami omówić kwestię rangi Cerkwi Gruzińskiej. Wśród podnoszonych wówczas argumentów było m.in. to, że na terenie Gruzji, na wybrzeżu Morza Czarnego, nauczali dwaj apostołowie: Andrzej i Szymon. Cerkiew Gruzińska uznaje ich za swoich założycieli, dlatego też ma w swojej nazwie słowo „apostolska”.
Ślady związków Cerkwi Gruzińskiej z Antiochią pozostały do dziś. Na obrzeżach Mcchety, prawie nad samym brzegiem rzeki Argawi, blisko ujścia Aragwi do Mtkwari, znajduje się mała cerkiewka pw. św. Stefana, znana jednak szerzej pod nazwą Antiochia. To jedna z najstarszych cerkwi w Mcchecie, pochodzi sprzed VI w. Z kolei monaster Szio Mhwime, położony niedaleko Mcchety, to jeden z kilku gruzińskich monasterów założonych przez tzw. Ojców Syryjskich, którzy przybywali do Gruzji w celach misyjnych w V i VI w. z terenów Patriarchatu Antiocheńskiego. Do X w. w cerkwiach gruzińskich służono liturgię św. Jakuba, tzw. jerozolimską, przetłumaczoną z jęz. syryjskiego, wzbogaconą oryginalnymi pieśniami gruzińskimi.
Od XII do XIII w. Gruzja przeżywała tzw. złoty wiek, była jedną z ówczesnych potęg w regionie. Okres świetności skończył się jednak wraz z najazdem Mongołów pod koniec XIII w. Po upadku Mongołów, przyszedł czas najazdów tureckich i perskich. Osłabione państwo szukało sojusznika i wydawało się, że chrześcijańska Rosja może nim zostać. W 1783 r. podpisano tzw. traktat gieorgijewski, zgodnie z którym w zamian za obronę przed atakami krajów muzułmańskich Gruzja rezygnowała z samodzielnej polityki zagranicznej, zachowując jednak samodzielność w polityce wewnętrznej oraz niezależność Cerkwi. Ale w 1801 r. Rosja dokonała aneksji Gruzji, a następnie pozbawiła niezależności Gruzińską Cerkiew.
W 1810 r. pod rosyjską eskortą wojskową wywieziono do Petersburga katolikosa-patriarchę Antoniego II. Zarządzeniem cara, w lipcu 1811 r. pozbawiono go funkcji zwierzchnika Cerkwi Gruzińskiej, a Cerkwi odebrano autokefalię. Warlaam Eristawi został wyznaczony na egzarchę. Od 1817 r., kiedy ustanowiono nowego egzarchę, zwierzchnikami Cerkwi Gruzińskiej byli już tylko Rosjanie. Pilnowali m.in. tego, żeby w cerkwiach gruzińskich nie służono nabożeństw w języku gruzińskim, tylko staro-cerkiewno-słowiańskim (dla Gruzinów zupełnie niezrozumiałym). Liczba diecezji została zmniejszona z 24 do 5. W związku z wizytą cara Mikołaja I, na polecenie egzarchy pobielono wapnem freski w katedrach Sweti Cchoweli, Alawerdi oraz Ertacminda. Egzarcha uzasadniał to warunkami sanitarnymi (!).
W odróżnieniu od ówczesnej Cerkwi Rosyjskiej, Cerkiew Gruzińska była niezależna od państwa także pod względem ekonomicznym. Zmieniło się to w 1811 r. Dobra cerkiewne w Gruzji zaczęły być traktowane jako źródło dochodów państwa rosyjskiego. Duchowni przeszli na utrzymanie państwa. Zamknięto seminaria z gruzińskim językiem nauczania, a otwarto nowe - z rosyjskim. Niszczono wszelkie przejawy odrębnej, wielowiekowej tradycji gruzińskiej. Z inicjatywy jednego z egzarchów zebrano z różnych cerkwi i monasterów zabytkowe księgi liturgiczne i dokumenty cerkiewne i umieszczono je w bibliotece seminarium duchownego w Tbilisi. Niedługo potem zbiory te spłonęły. Nie dziwne więc, że w walce przeciw rusyfikacji brały udział nie tylko osoby świeckie, ale także księża, mnisi, biskupi.
Po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji w 1917 r. Gruzini postanowili wykorzystać moment i w marcu 1917 r. ogłosili przywrócenie autokefalii Cerkwi Gruzińskiej. 17 września 1917 r. na katolikosa-patriarchę wybrano Kiriona II (Sadzagliszwili). 26 maja 1918 r. ogłoszono powstanie niepodległej Demokratycznej Republiki Gruzji. Było to jednak państwo mocno podkreślające swoją areligijność, świeckość. Nie było nauczania religii w szkołach, nie było kapelanów w armii, władze nie brały udziału w świętach cerkiewnych, ani nie dawały żadnego wsparcia Cerkwi. Niepodległość trwała tylko kilka lat, skończyła się bolszewickim najazdem w lutym 1921 r. Do połowy lat 40-tych Cerkiew była zwalczana, duchowni prześladowani, cerkwie zamykane i niszczone, albo przekształcane na szpitale (jak monaster Bodbe), archiwa, sale gimnastyczne itp.
W latach 20-tych katolikos-patriarcha Ambroży (Chelaia) był więziony przez kilka lat, w więzieniu stworzonym jeszcze przez władze carskie na miejscu cerkwi Metechi (w Tbilisi). Po wyjściu z więzienia udał się prosto do katedry Sioni. Czekało na niego mnóstwo ludzi, zwrócił się do nich tymi słowami: - Mimo tego, że gruzińskie cerkwie są dziś splądrowane, mimo tego, że prześladowcy w naszym niewielkim kraju zniszczyli 1200 cerkwi, mimo tego, że tej cerkwi nie zdobią już wspaniałe ikony, bo niektóre zostały skradzione, a inne mimo ryzyka ukryte przez czcigodnych księży, Cerkiew Gruzińska jest jednak bogatsza niż kiedy indziej! Jest bogata duchowo, bo wy, Gruzini, nie przestraszyliście się, mimo gróźb, jesteście tu dzisiaj, i swoją obecnością wyrażacie sprzeciw wobec tej bezbożnej władzy, która opanowała Gruzję.
Na fali odwilży, związanej z dążeniem władz ZSRR, by wykorzystać autorytet Cerkwi w walce przeciwko Hitlerowi, stosunki państwa z Cerkwią Rosyjską i Gruzińską nieco się poprawiły, a w 1943 r. Cerkiew Rosyjska uznała autokefalię oraz godność patriarchatu Cerkwi Gruzińskiej. W 1945 r. Cerkwi Gruzińskiej udało się odzyskać osobowość prawną i część mienia. Następnie każdy kolejny katolikos-patriarcha starał się o otwarcie kolejnych cerkwi (niewielkich ilości) lub przywracanie do życia (małymi krokami) różnych elementów życia Cerkwi (chóry, seminarium, wydawnictwa).
W 1963 r. Cerkiew Gruzińska stała się członkiem Światowej Rady Kościołów (pozostawała nim do 1997 r.). W latach 1983-1991 gruziński patriarcha, Eliasz II (Huduszauri-Sziolaszwili), był jednym z prezydentów tej organizacji. Wtedy też odnowiono kontakty z innymi Cerkwiami. Okazało się jednak, że dla patriarchy Konstantynopola wcale nie jest oczywiste, że Cerkiew Gruzińska jest autokefaliczna. Starania o uznanie gruzińskiej autokefalii przez Konstantynopol podjął patriarcha Eliasz II. Trwały one wiele lat i zakończyły się sukcesem w 1990 r. Tomos patriarchy Konstantynopola z 1990 r. jest potwierdzeniem gruzińskiej autokefalii, nie jej nadaniem. W dokumencie tym cytowane są źródła greckie, zgodnie z którymi to synod Patriarchatu Antiocheńskiego zdecydował, że Cerkiew Gruzińska będzie niezależna i autokefaliczna.
Podobnie jak na początku, także pod koniec XX w., niedługo po uznaniu „niepodległości” Cerkwi, niepodległość odzyskało także państwo gruzińskie. Stało się to 9 kwietnia 1991 r., czyli dokładnie 2 lata po tragicznych wydarzeniach w Tbilisi, kiedy pokojowa, proniepodległościowa demonstracja została rozpędzona przez rosyjskie wojsko i czołgi. Zginęło wtedy 21 osób, w tym 17 kobiet, a kilkaset zostało rannych. Niestety niedługo po odzyskaniu niepodległości wybuchła wojna domowa, wojna w Osetii, wojna w Abchazji. Władze w Tbilisi straciły kontrolę nad częścią swojego terytorium.
Sytuację pogorszyła wojna w sierpniu 2008 r. Mimo że władze Rosji uznały niepodległość Abchazji i Osetii Południowej, Patriarchat Rosyjski uważa je za terytoria kanoniczne Patriarchatu Gruzińskiego. Jednak duchowni gruzińscy nie mają żadnego dostępu do ludzi tam zamieszkujących i cerkwi tam zlokalizowanych. Jedynym wyjątkiem jest sąsiadujący z Osetią Południową rejon Achalgori, który stał się sporny dopiero po wojnie w 2008 r. i do którego ograniczony dostęp ma biskup Nikozi i Cchinwali, metropolita Izajasz (Czanturia). Większość diecezji Nikozi i Cchinwali to tzw. Osetia Południowa, przez Gruzinów nazywana Samaczablo. To z tej diecezji pochodzi większość uchodźców po wojnie w 2008 r. A jest to jedna z najstarszych gruzińskich diecezji - Nikozi jest biskupią siedzibą od przełomu V i VI w.
Upamiętnieniem 1500 lat autokefalii Cerkwi Gruzińskiej oraz 2000 lat od narodzenia Chrystusa jest Katedra Świętej Trójcy w Tbilisi. Idea budowy katedry powstała w 1989 r., a przedsięwzięcie miało też być symolem odrodzenia narodowego i duchowego Gruzji. Konkurs na projekt architektoniczny ogłoszono w maju 1989 r. Zamęt lat 90-tych opóźnił prace. Patriarcha Eliasz II, wraz z przedstawicielami innych Cerkwi Prawosławnych, wyświęcił katedrę 23 listopada 2004 r., w dniu Św. Jerzego, patrona Gruzji.
Najważniejsze źródła:
1) Krótka historia Cerkwi Gruzińskiej opublikowana na stronie Patriarchatu Gruzińskiego (wersja angielska, A Concise History of the Holy Apostolic Church of Georgia, dostępna na stronie Biblioteki Narodowej Parlamentu Gruzji,
2) artykuł pt. Dzień przywrócenia autokefalii Gruzińskiej Cerkwi Apostolskiej (1917 r.) opublikowany na stronie Patriarchatu Gruzińskiego,
3) angielska wersja tekstu tomosu Patriarchy Ekumenicznego dot. Cerkwi Gruzińskiej z 1990 r. opublikowana na stronie Orthodox Synaxis,
4) artykuł Diany Zadura pt. Chrześcijaństwo i kościół narodowy w historii Gruzji - od źródeł do okresu sowieckiego, Pro Georgia. Journal of Kartvelological Studies, nr 19/2009.
